Staten gir og staten tar

Noreg er eit rikt land, med mange støytteordningar til folk som av ein eller annan grunn har behov for det. Er du arbeidsledig, får du arbeidsløysetrygd. Får du barn, får du foreldrepengar, deretter barnetrygd og eventuelt kontantstøytte. Er du over 67 år, får du alderspensjon. Er du sjuk, får du sjukepengar. Er du ute av stand til å jobbe pga varig uførheit, får du uføretrygd. Og har du ikkje rett på noko av dette, får du sosialstønad til livsopphald.

(Eg er fullstendig klar over at desse støytteordningane dessverre ikkje hjelper alle som treng det, og at alle ikkje får det dei treng eller har krav på. Det er ikkje poenget med dette innlegget, så det er ikkje nødvendig å kommentere akkurat det.)

Felles for desse støytteordningane er at det i dei aller fleste tilfella vert stilt krav til den som mottar dei, også om det er ytingar ein har opptent retten til gjennom mange års arbeid. For å få motta arbeidsledigheitstrygd, må du søke arbeid. Får du pensjon, er det begrensa kor mykje du kan jobbe i tillegg. Viss du får sjukepengar, kan du ikkje samstundes gå på jobb. Om du over tid er i stand til å jobbe, har du ikkje lenger krav på uføretrygd. Har du anna inntekt, får du ikkje sosialstønad.

Dette er det få som protesterer på, sjølv om det gjerne diskuterast detaljar rundt kor mykje ein skal ha lov å prøve seg i jobb utan å miste ei trygdeyting, eller om alderspensjonistar bør ha andre grenser enn det dei føler sjølv for når dei får lov å jobbe, eller om utbetaling av sjukepengar burde avgrensast.

Det er eitt unntak frå denne ikkje-diskusjonen, og det er foreldrepengane og foreldrepermisjonen. Denne gis fullt ut til alle nybakte foreldre viss mor har jobba fulltid 6 av dei siste 10 månadene (unntak finst her også, men det var heller ikkje eit poeng med dette innlegget). I motsetnad til dei fleste andre typer stønad er dette ei yting foreldra har rett på i eit visst tal veker. Etter dette er det stopp, men perioden kan forlengast ved å ta den på deltid - så lenge totalsummen blir 46 eller 56 heile veker. Dette er ganske unikt for ordningane frå NAV, dei fleste andre ytingar er basert på at du skal få dei så lenge du treng dei, ikkje som eit fast beløp (som det i realiteten blir her).

Men her er det altså snakk om ei ganske stor yting som Staten gir til alle nybakte foreldre, og det diskuterast om korvidt det å reservere 10 av vekene ein får betalt for til far er å gripe inn i familiens rett til å bestemme over eigne liv og kva som er best for dei. Ærleg talt, her gir staten masse pengar, og så skal dei ikkje kunne sette eit einaste krav til det?

Eg synes det er heilt greitt at Staten set som krav at mor skal ha nokre av vekene, og far skal ha nokre av vekene. Det er likevel att 27/37 veker som familien kan disponere akkurat som dei vil. I tillegg har foreldra rett på 1 års ulønna permisjon frå jobben i etterkant av den lønna permisjonen viss dei ynskjer det. Her er det ingen krav til kven som skal ta den, familien bestemmer heilt sjølv. Det er jo faktisk heller ingen krav til at ein skal ta fedrekvota, men om far ikkje gjer det så mister familien den. Trist, men sånn er det. (Mors kvote står meir fast, sidan den faktisk er satt ut frå mors medisinske behov, ikkje frå barnets beste.)

Men her må òg staten ta konsekvensen av at dei sett krav, og sørge for at det dei krev faktisk følgjer den dei krev det av. Fars avsette permisjon må heilt og haldent vere fars rettigheit, uansett kor mykje mor har jobba på forhand eller om mor har jobb eller studerer. Fedrekvoten er fars del av permisjonen, og barnet har ikkje mindre godt av at far er heime viss mor av ein eller annan grunn ikkje jobbar.

Då må reglane naturlegvis endrast, slik at fedrekvoten følger fars oppteningsrett. I dag har far sjølvstendig oppteningsrett til foreldrepengar, men for å ta ut fedrekvota (som ikkje stiller krav til mors aktivitet) må mor ha rett på foreldrepengar. Elles får far "berre" rett på den felles foreldrepermisjonen, med krav til at mor jobber eller studerer samstundes.

Retten må gjelde alle fedre etter dei same reglane som gjeld for mors foreldrepengar. Det betyr at dei same trygdeordningane som mor i dag opparbeider seg rett ut frå òg må gjelde far, og far må ha rett på fedrekvote sjølv om mor mottar trygd.

I tillegg må søknadsordninga endrast. Gi far eit eige skjema som skal fyllast ut, og la han sjølv søke om fedrekvoten. I mange tilfelle, t.d. ved ei deling av fellesdelen (anten det er fulltidsuttak eller samtidig uttak på deltid) vil det vere hensiktsmessig at den andres uttak står på same skjema for oversiktens del, men det er far som skal ha fedrekvoten og det er far som må søke om den. Ærleg talt, kor mange andre støytteordningar for myndige personar er basert på andre myndiges søknad?

(Eg ser dog behovet for å koble mors og fars søknad, og her er nok mors personnummer det mest nyttige sidan barnet trass alt er enklast og sikrast knytta til det før det får sitt eige personnummer.)

Eit aber er at det ikkje berre er familiens valfridom vi snakkar om, men barnas beste. Det er eit bra argument at foreldra veit barnas beste meir enn Staten gjer, men om foreldra meiner det er veldig lite bra for barnet at far er heime (eller atdet ikkje er bra mor ikkje er heime) så kan dei jo faktisk velge å ta ulønna permisjon for  å vere heime lengre. Fedrekvoten forsvinn ikkje ein gong av den grunn, den kan takast fleksibelt fram til barnet er 3 år (feks. annakvar onsdag i to år.)