Amming her og der

Eg har tenkt å skrive eit innlegg om amming etterkvart, ettersom det jo er noko eg er ekspert på. (Det var sarkastisk, men det er nettopp difor eg gjerne vil skrive om det FØR eg gjer det sjølv, så kan eg heller samanlikne det med kordan det verkeleg var etterkvart.)

Inntil vidare kan de lese dette innlegget av Brenda Wallace. Ho jobber som programvareutviklar i Wellington, New Zealand, og fekk ei dotter for 6 veker sidan. Denne veka var ho tilbake på jobb. Ho tenker ganske likt meg når det gjeld amming - det er bra, men vi bur i rike land og kan ta til oss informasjon sjølv også. Og - vi prøver og ser kordan det går.

Ho kjem òg med noko eg trur er eit veldig godt poeng: "I also very sure that the statistics on breastfeeding (and studies based on those statistics) are getting it wrong. The midwife, plunket [helsesøster] and a GP all recorded Casey as 100% breastfed, and she's not. They are very quick to write that down without asking too much - that coupled with the shame and guilt instilled in parents who use formula means they're less likely to be corrected."

Eg veit ikkje kordan slik statistikk vert samla inn i Noreg, men i den store spebarnskost-undersøkinga (Sosial og helsedirektoratet, 2003) for nokre år sidan fann SHDir ut at 99% hadde fått morsmjølk ved 1 vekes alder, og ca 95% vart fullamma. Etter 4 mnd vart 44% fullamma og 85% fekk morsmjølk. Ved 6 mnd alder vart berre 7% fullamma, medan heile 80% framleis fekk noko morsmjølk. Samstundes fekk 90% graut og 63% middagsmat. Eg synes desse tala er veldig høge for dei eldre barna i undersøkinga (særleg når rapporten seier dei ammast 4-5 gonger om dagen), men for alt eg veit kan det vere riktig. Men eg ser ikkje bort frå at sjølv her, i ei anonym spørreundersøking, svarer foreldre det dei meiner er "rett svar", kanskje ut frå eit sterkt ynskje om å gjere "det rette".

Staten gir og staten tar

Noreg er eit rikt land, med mange støytteordningar til folk som av ein eller annan grunn har behov for det. Er du arbeidsledig, får du arbeidsløysetrygd. Får du barn, får du foreldrepengar, deretter barnetrygd og eventuelt kontantstøytte. Er du over 67 år, får du alderspensjon. Er du sjuk, får du sjukepengar. Er du ute av stand til å jobbe pga varig uførheit, får du uføretrygd. Og har du ikkje rett på noko av dette, får du sosialstønad til livsopphald.

(Eg er fullstendig klar over at desse støytteordningane dessverre ikkje hjelper alle som treng det, og at alle ikkje får det dei treng eller har krav på. Det er ikkje poenget med dette innlegget, så det er ikkje nødvendig å kommentere akkurat det.)

Felles for desse støytteordningane er at det i dei aller fleste tilfella vert stilt krav til den som mottar dei, også om det er ytingar ein har opptent retten til gjennom mange års arbeid. For å få motta arbeidsledigheitstrygd, må du søke arbeid. Får du pensjon, er det begrensa kor mykje du kan jobbe i tillegg. Viss du får sjukepengar, kan du ikkje samstundes gå på jobb. Om du over tid er i stand til å jobbe, har du ikkje lenger krav på uføretrygd. Har du anna inntekt, får du ikkje sosialstønad.

Dette er det få som protesterer på, sjølv om det gjerne diskuterast detaljar rundt kor mykje ein skal ha lov å prøve seg i jobb utan å miste ei trygdeyting, eller om alderspensjonistar bør ha andre grenser enn det dei føler sjølv for når dei får lov å jobbe, eller om utbetaling av sjukepengar burde avgrensast.

Det er eitt unntak frå denne ikkje-diskusjonen, og det er foreldrepengane og foreldrepermisjonen. Denne gis fullt ut til alle nybakte foreldre viss mor har jobba fulltid 6 av dei siste 10 månadene (unntak finst her også, men det var heller ikkje eit poeng med dette innlegget). I motsetnad til dei fleste andre typer stønad er dette ei yting foreldra har rett på i eit visst tal veker. Etter dette er det stopp, men perioden kan forlengast ved å ta den på deltid - så lenge totalsummen blir 46 eller 56 heile veker. Dette er ganske unikt for ordningane frå NAV, dei fleste andre ytingar er basert på at du skal få dei så lenge du treng dei, ikkje som eit fast beløp (som det i realiteten blir her).

Men her er det altså snakk om ei ganske stor yting som Staten gir til alle nybakte foreldre, og det diskuterast om korvidt det å reservere 10 av vekene ein får betalt for til far er å gripe inn i familiens rett til å bestemme over eigne liv og kva som er best for dei. Ærleg talt, her gir staten masse pengar, og så skal dei ikkje kunne sette eit einaste krav til det?

Eg synes det er heilt greitt at Staten set som krav at mor skal ha nokre av vekene, og far skal ha nokre av vekene. Det er likevel att 27/37 veker som familien kan disponere akkurat som dei vil. I tillegg har foreldra rett på 1 års ulønna permisjon frå jobben i etterkant av den lønna permisjonen viss dei ynskjer det. Her er det ingen krav til kven som skal ta den, familien bestemmer heilt sjølv. Det er jo faktisk heller ingen krav til at ein skal ta fedrekvota, men om far ikkje gjer det så mister familien den. Trist, men sånn er det. (Mors kvote står meir fast, sidan den faktisk er satt ut frå mors medisinske behov, ikkje frå barnets beste.)

Men her må òg staten ta konsekvensen av at dei sett krav, og sørge for at det dei krev faktisk følgjer den dei krev det av. Fars avsette permisjon må heilt og haldent vere fars rettigheit, uansett kor mykje mor har jobba på forhand eller om mor har jobb eller studerer. Fedrekvoten er fars del av permisjonen, og barnet har ikkje mindre godt av at far er heime viss mor av ein eller annan grunn ikkje jobbar.

Då må reglane naturlegvis endrast, slik at fedrekvoten følger fars oppteningsrett. I dag har far sjølvstendig oppteningsrett til foreldrepengar, men for å ta ut fedrekvota (som ikkje stiller krav til mors aktivitet) må mor ha rett på foreldrepengar. Elles får far "berre" rett på den felles foreldrepermisjonen, med krav til at mor jobber eller studerer samstundes.

Retten må gjelde alle fedre etter dei same reglane som gjeld for mors foreldrepengar. Det betyr at dei same trygdeordningane som mor i dag opparbeider seg rett ut frå òg må gjelde far, og far må ha rett på fedrekvote sjølv om mor mottar trygd.

I tillegg må søknadsordninga endrast. Gi far eit eige skjema som skal fyllast ut, og la han sjølv søke om fedrekvoten. I mange tilfelle, t.d. ved ei deling av fellesdelen (anten det er fulltidsuttak eller samtidig uttak på deltid) vil det vere hensiktsmessig at den andres uttak står på same skjema for oversiktens del, men det er far som skal ha fedrekvoten og det er far som må søke om den. Ærleg talt, kor mange andre støytteordningar for myndige personar er basert på andre myndiges søknad?

(Eg ser dog behovet for å koble mors og fars søknad, og her er nok mors personnummer det mest nyttige sidan barnet trass alt er enklast og sikrast knytta til det før det får sitt eige personnummer.)

Eit aber er at det ikkje berre er familiens valfridom vi snakkar om, men barnas beste. Det er eit bra argument at foreldra veit barnas beste meir enn Staten gjer, men om foreldra meiner det er veldig lite bra for barnet at far er heime (eller atdet ikkje er bra mor ikkje er heime) så kan dei jo faktisk velge å ta ulønna permisjon for  å vere heime lengre. Fedrekvoten forsvinn ikkje ein gong av den grunn, den kan takast fleksibelt fram til barnet er 3 år (feks. annakvar onsdag i to år.)

To sing or not to sing, that's the question.

I følge ymse babyfora er det visst lurt å synge for ungen i magen. Helst ein song ein kan halde fram å synge når ungen kjem ut. Tanken er at dette skal bli vuggesangen, trur eg. Ungen kan høyre ganske tidleg, og lærer å skille ut mors (og fars) stemme frå andre.

Så vi syng. Byssanlull og Trollmor og Bæ bæ lille lam og alskens andre barnesongar vi (ikkje heilt) hugser.

Det einaste aberet er at dette er den bombesikre måten å få ungen til å bli skikkeleg aktiv. Omtrent som ein nyfanga ørret i ein plastpose, for dei som har prøvd det. Eller som nokon med klaustrofobi innestengd i dynetrekket sitt. Med andre ord armer og bein overalt og buler over heile magen.

Dette er forsåvidt veldig kult, både å kjenne innanfrå og utanfrå, og å sjå på. Men at sangen har ein roande effekt stiller eg meg meget tvilande til.

Så då blir spørsmålet. Skal vi halde fram med dette, og risikere at alt ungen forbind med Bysanlull er leiketime, eller skal vi ta ein pause til ungen er født og satse på at aktivitetsdelen er gløymd og sangen oppfattast som roande og nattasang, eller skal vi rett og slett gi opp sangkarrierene våre og innsjå at vi korkje er kor-materiale eller har synge-for-barnet-kvalitet på røysta, og heller kjøpe ein CD?

(Eg er ikkje sikker på om dette kvalifiserer til å vere slem mamma, men eg føler iallfall at det kanskje er feil strategi viss planen var å lære ungen at sang == avslapping == sove)

Moderering

Kommentarane på denne bloggen er moderert, dvs at eg godkjenner dei før dei publiserast. Som regel går dette kjapt - minutt snarare enn timar.

Viss nokon som kjenner Blogspot kan forklare meg kordan eg kan moderere kun brukarar som ikkje er innlogga nokon plass  så slår eg gjerne av moderering for desse. Det er fleire autentiseringsmekanismar som kan brukast, men eg kunne tenke meg at alle får lov å kommentere utan  å måtte registrere seg. Dog vil eg gjerne manuelt godkjenne dei som ikkje er registrert nokon stad. Dei einaste alternativa eg finn er moderering av alle eller ingen kommentarar, eller på innlegg som er eldre enn n dagar.

Sjølvstendig opptjeningsrett for far

Fedrekvotedebatten held fram. Også denne gongen kjem "sjølvstendig opptjeningsrett for far"  inn i debatten, og nok ein gong er eg usikker på kva politikarar og/eller journalistar meiner (så eg har sendt sistnemnde ein epost og spurt).

Far har heilt sidan 2000 hatt opptjeningsrett til foreldrepengar i varierande grad. Så vidt eg hugser var det først i form av utbetaling basert på eiga løn (dei fyrste åra med fedrekvote fekk far utbetalt tilsvarande mors løn under permisjonen), deretter også uavhengig av mor - gitt at mor er ute i jobb eller utdanning. Han kan då vere heime i heile den delen av permisjonen som ikkje er forbeholdt mor, altså 37/47 veker, viss han har jobba minst 50% dei siste 6 av 10 mnd før fødselen (dette er dei same krava som for at mor skal få rett til fødselspengar).
Dette er ikkje det same som full sjølvstendig rett til fedrepermisjon, men det hjelper spesielt for familiar der mor er eller har vore student medan far har jobba.

Det hjelper ikkje viss far har vore student før fødselen, eller viss mor ikkje har jobb (det er krav om tilnærma fulltid, dvs minst 75%, elles får far mindre enn 100% permisjon/pengar) og ikkje studerer (i tillegg kan ein kombinere jobb og utdanning til fulltid). I tillegg er det ein del mottakere av trygdeytingar som fell utanfor.

Å gi far sjølvstendig oppteningsrett er i følge enkelte (no sist Merete Ranum) "fryktelig dyrt". Eg er usikker på kva som ligg i "fryktelig dyrt", det kjem iallfall an på kva ein samanlikner med.

I 1.-3. kvartal 2008 var det 8900 kvinner som fekk eingonsstønad, og drøyt 40.000 som fekk  foreldrepengar. I tillegg var det 31000 fedre med foreldrepengar. I følge statsbudsjettet for 2010 var det 1075 fedre (ca 3% av fedrene som fekk foreldrepengar) som tok ut foreldrepengar på sjølvstendig grunnlag i 2008. 78 prosent av desse fedrane tok ut meir enn 6 veker.

For enkelheits skuld kan vi starte med å gi fedrekvote til menn der (barnets) mor ikkje har rett på eingonsstønad, altså ca 8900 fedre. Eg antar at dei vil ha krav på 6 G i 10 veker. Alle ytingar frå NAV er til ein viss grad basert på "folketrygdens grunnbeløp" (G), eller iallfall oppad avgrensa av ein faktor av G. 6 G tilsvarer ei årsløn på ca 437.000 kr, og eg trur det er eit for høgt anslag. Mange av dei det er snakk om er nyutdanna og relativt unge (trur eg), og vil nok ha eit lågare lønsnivå enn dette. Men eg antar likevel ei løn på 6G, dette er uansett det maksimale NAV dekker.

10 veker med ei løn på 6G tilsvarer 84090 kr, som for 8900 fedre blir ca 748 mill. Årets budsjett for foreldrepengar ser ut til å vere ca 13 mrd. Ei auke i dette på 748 millionar tilsvarer 6% ekstra. Eg synes i grunnen ikkje det er frykteleg dyrt - ikkje for å gi alle barn rett til å ha far heime i 10 veker. (No fekk eg litt Jon Blund i bakhodet :-))

Viss du no forventer at eg finansierer dette også, så greitt (eg har trass alt vore politisk aktiv ein periode av livet mitt): ta det frå kontantstøytta (post 844). Den er på totalt 1.4 mrd kroner i budsjettet for 2010, maksimalt 39600 kr i året pr barn. Halver denne, og gi alle fedre rett på fedrekvote i staden. Eg meiner denne støytta er så lita at den i realiteten ikkje bidrar til valfridom, sjølv om pengane heilt sikkert kjem godt med for dei som mottar den. Eg synes barns rett til å ha far heime i 10 veker er viktigare.

(Det er ikkje veldig prinsippielt viktig for meg å ta frå kontantstøytta. Det finst heilt sikkert mange andre postar på statsbudsjettet eg synes det er heilt i orden å ta 750 millionar frå.)

Grunnen til at eg heile tida kjem tilbake til desse 10 vekene med fedrekvote er at det er ein rettigheit som fullt og heilt tilfell far. Bruken av tida er fleksibel - så lenge mor og far til saman ikkje mottar meir enn 150% foreldrepengar for perioden, kan far ha permisjon utan at mor er i jobb eller utdanning. Det betyr at mor kan jobbe, ha ferie, ha ulønna permisjon, vere arbeidssøknade eller motta trygd. At far har rett til å ta permisjon viss mor er ute av huset er vel og bra, men det gir dessverre ikkje barnet meir tid saman med faren sin dersom mor rett og slett ikkje har ein jobb eller tar ei utdanning.

2010-01-24: Det slo meg at tala eg har brukt i dette dømet er frå 1.-3. kvartal av året. Det tyder sannsynlegvis at talet kvinner som fekk eingongsstønad i statistikken eg fann er ca 75% av årstotalen, altså at det dermed burde vere nærare 12.000 kvinner som får eingongsstønad per år. Å gje fedrekvote til mennene det er snakk om vil nok bli omlag 33% dyrare enn estimata eg gjorde. Men det er likevel godt innanfor kontantstøyttebudsjettet, viss vi skal bruke det som finansiering.

Du som les dette synes kanskje ikkje er virkar så slem. Well, be afraid, be very afraid, *mwahhahaha*!

Ideen til namnet på bloggen kom i grunnen etter at eg tidlegare i vinter posta eit innlegg på eit eller anna forum for vordande mødre om fordelinga av foreldrepermisjonen. Dei fleste innleggsskrivarane skulle dele permisjonen med fedrekvoten til far (gjerne med litt gråt og tænders gnidsel, for far hadde så viktig jobb, arbeidsgivar så negativ eller fars løn så høg) og resten til mor (altså 10 veker til far og 36 (eller 46, viss dei tok 80% løn).

Unntaket såg ut til å vere meg og Mannen. Vi deler med 18 veker til meg og 28 til han.

Dette vart motteke med vantru av mange. Ein del syntes det var snilt av meg å gi han s mykje, eller meinte eg var heldig som hadde ein mann som ville vere heime så lenge (eg veit jo eg er heldig med Mannen, sånn generelt).

Det som tok kaka og verkeleg fekk meg til å føle meg slem var ho som spurte korfor eg ville ha barn, når eg ikkje ville vere heime med dei.

Eg vart svar skuldig. Ikkje fordi eg ikkje visste svaret, men fordi spørsmålet var så langt utanfor banen eg speler på at det føltes som bortkasta energi å løpe etter ballen.

Men dette er altså haldningar ein kan bli møtt med  i 2010, dessverre trur eg ikkje denne innleggskrivaren er den einaste som meiner permisjonen er mors eineveldige rettigheit og nærast eit mål på kor høgt du elskar barna dine. Og noko av bakgrunnen for at eg meiner det er til barnas beste å "tvinge" far til barnerommet for nokre veker.

Høgres kvinneforum vedtok i helga at dei vil fjerne fedrekvoten, kan leiar i kvinneforumet Linda C. Helleland i dag melde. Argumentasjonen er at dette vil gi familien full valfridom.

Mon det. I dei tid der 16.5% (i følge adressa.no) tar meir enn obligatorisk fedrekvote og der det er behov for å avsette ein del til far er eg i tvil om kor stor valfridom det vil gi.  Vil det ikkje heller gjere at vi fell tilbake på det gamle mønsteret der foreldrepermisjonen i realiteten var mors?

Mor har ein obligatorisk del på 3 veker før og 6 veker etter fødselen, men denne er primært medisinsk motivert. For å "slippe" denne må mor ha legeerklæring på at det er betre for henne å jobbe. For diskusjonen sin del trur eg det er lurt å halde iallfall dei 6 vekene etter fødselen utanfor. Den er lovpålagt, og det finst internasjonale konvensjonar det tek seg dårleg ut om Noreg bryt ved å ikkje lovfeste denne delen, kor gullbelagt den gode intensjons veg enn måtte vere.

Fedrekvote har vi hatt sidan 1993. Før dette var det nesten ingen fedre som tok permisjon utover 2 veker omsorgspermisjon ved fødselen (og den vart nok i størst grad brukt fullt ut når arbeidsgiver dekte løna, og slik er det nok i dag òg), sjølv om fedrene hadde hatt rett til permisjon sidan 1977.

I 2000 tok  9.6% av fedrene meir enn fedrekvoten  (den var då 4 veker), i 2008 var andelen som tok meir auka til 14.8% (og kvoten til 6 veker) - så det går framover. Ettersom utvidinga til 10 veker kom sist sumar, er det neppe så mange fedre som har tatt ut så mykje av den enno, så det er tidleg å seie noko om kor mange som tar meir enn 10 veker.

Dessverre er det ein god del fedre som tek mindre enn fedrekvoten. I 2000 var det 21% som tok under 4 veker, i 2008 var det 20.5% som tok under 4 veker og 43.5% som tok under 6 veker. (Men mange av 2008-fedrene kan ha avtalt fleksibel permisjon med avvikling av permisjonen fram til barnet er 3 år, og altså ikkje ha tatt ut alle vekene dei har planlagt å ta enno.)

I følge statistikk frå NAV har alle dei store aukene i andelen fedre som tek ut mange veker permisjon omtrent utelukkande kome når lovendringane har kome: vi hadde 4 veker (20 dagar, som NAV tel i denne statistikken) fedrekvote fram til juli 2006, så vart den 5 veker, for så å bli 6 veker frå juli 2007. Eg trur ikkje det er kynisk av meg å hevde at det ikkje er ei haldningsendring som førte til at talet fedre som tok 6 veker permisjon gjekk frå 223 i 2006 til over 16000 i 2008. Og eg vil påstå det er rimeleg naivt å påstå at det har skjedd ei haldningsendring - eller ein haldningsrevolusjon - blant foreldre mellom 2006 og 2010 som gjer at like mange fedre automatisk vil tilbringe like mange veker med det unge avkommet sitt heilt utan ein viss form for tvang eller press.


Eg er for valfridom, og synes valfridomen er ganske stor når det gjeld foreldrepermisjonen - sjølv om det er visse føringar. Dei fleste og det meste av utvidinga av den delen som er avsatt til far har kome i form av ei forlenging av permisjonstida (unntaket er at det vart teke 2 veker frå fellesdelen ved den førre utvidinga i juli 2009, medan dei 2 andre vekene var ei forlenging av den totale permisjonstida).

I tillegg er det staten som betaler foreldrepengane (opp til 6G), og som med mange andre statlege ordningar synes eg det er heilt greitt at det vert stilt visse krav til bruken av dei. Det er trass alt ingen tvang i å ta korkje fedrekvote eller fellesdelen av permisjonen - vel du å arbeide i staden for å ha permisjon får du heller ingen pengar frå staten. Om ein familie meiner det er mykje betre at mor er heime i staden for at far er heime, kan mor ta ulønna permisjon i eit heilt år etter at den lønna permisjonen er over.

Velkomen til den slemme mammabloggen. Eigentleg er eg korkje slem eller mamma, men eg blir mamma om nokre veker, og det er nok nokre som vil oppfatte ein del av meiningane mine rundt det å bli og vere mamma som litt slemme, eller iallfall kjetterske. Dei om det.

Her er planen å skrive litt om dei slemme mamma-tankane mine, om foreldrepermisjon og foreldrepengar, fruste litt om NAV (eventuelt skryte av dei viss dei fortener det!), og generelt vrenge hovdet mitt litt.

Debatt er eg for, men sidan dette er min blogg og ikkje nettavisenes debattsider, forbeheld eg meg retten til å moderere slik eg vil. Det betyr at viss du ikkje gidd spa opp eit minimum av argumentasjon så får du ikkje publisert kommentaren din her. Synd for deg, gå og leik ein annan stad.