(Aaaaand...she is back!)
Susanne Kaluza gir 12 gode grunnar (og eit par bonusgrunnar) til å feire kvinnedagen.
Kvinnedagen handlar ikkje om at kvinner skal ha ein dag fri med oppvartning og middagen på bordet. Den handlar om korfor nokon trur kvinner har behov for eller vil ha ein dag med oppvarting og middagen på bordet.
Den handlar også om at viss vi løfter blikket frå studier av navlelo og appelsinhud så er det kvinner andre stader i verda som har mykje større behov for ein dag med fokus på kvinners rettigheitar. Men viss det viktigaste i livet er navlelo, appelsinhud og eige ego så er det kanskje ikkje så lett å forstå at det går an å bry seg om den uretten som ikkje rammer oss sjølv.
Og så handlar den internasjonale kvinnedagen om alt det mellom oppvartningsforventning og rettigheitar for kvinner i andre land. Om lik løn for arbeid av lik verdi. Om deltid som i dei fleste tilfelle passer best for familien når det er kvinna som går ned i stilling, for han har høgare løn enn henne eller ho har ein jobb det er enklare å jobbe deltid i. Om kvinner som ikkje får ammefri fordi det er så vanskeleg for dei andre på jobben. Om vald i nære forhald. Om frykten for å gå aleine heim i mørket. Om retten til å bruke lårkorte skjørt, også i mørket når ein har drukke ein øl for mykje. Om retten til å drikke ein øl for mykje. Om retten til å ytre seg i kommentarfelt og i diskusjonar utan å få beskjed om at ein fortener å bli valdteken. Om kvinners evne til å skrive dikt. Om andelen kvinner som tek høgare utdanning. Om kordan kvinner vel utdanning og spesialisering. Om å stille krav. Og om alt det andre som OGSÅ gjeld menn, men som vi AKKURAT I DAG kan fokusere på for kvinner, og reflektere litt over om det ER nokon skilnad på kordan dette gjeld kvinner og menn, og korfor er det slik?
2016-03-08
2014-01-02
Har du rett på betalt ammefri - en liten veileder
(Denne artikkelen er opprinnelig skrevet for og publisert på Ammebloggen. Derav det sjarmerende språket.)
Det er mange spørsmål rundt ammefri - her er forsøk på noen svar.
Jobber du?
JA: Dersom du er ansatt i en virksomhet er du regnet som arbeidstaker og er dekket av arbeidsmiljøloven. Dette gjelder også om du har en ledende stilling (for ledere gis det unntak fra en del av reglene i AML, men ikke regelen om ammefri).
NEI: Dersom du er student, skoleelev, vernepliktig, innsatt, pasient eller i en av de andre kategoriene som er listet i loven (§1-6) så er det ikke sikkert du har rett på ammefri. Arbeidsmiljøloven dekker kun arbeidstakere, og selv om AML er utvidet til å omfatte disse gruppene på en del punktet gjelder dette ikke for kapitelet om ammefri. De fleste institusjoner/virksomheter disse kategoriene normalt dekkes av har regelverk som gir ammefri, slik at man kan få fritak for (noe) obligatorisk oppmøte, utvidet tid på eksamen osv for å amme. I en praksissituasjon er det naturlig at man også får opplæring/befatning med de alminnelige reglene som gjelder i arbeidslivet. Sjekk reglene med feks. utdanningsinstitusjonen din.
Reglene for grupper som ikke omfattes av arbeidsmiljøloven varierer mye, og jeg vil ikke gå inn på dem. Resten av dette innlegget tar utgangspunkt i at du er arbeidstaker.
Ammer eller pumper du?
JA: Amming og pumping er likestilt, og du kan benytte ammefri til å pumpe på arbeidsplassen i stedet for å dra hjem og amme eller få barnet bragt til deg.
NEI: Da har du ikke rett på ammefri.
Er barnet ditt fylt ett år?
NEI: Du har rett på betalt ammefri i følge AML.
JA: Du kan ha rett på betalt ammefri, dersom du jobber et sted med en tariffavtale som gir dette utover ett år. Dette gjelder bla. i all statlig, kommunal og fylkeskommunal virksomhet, samt på en del arbeidsplasser i det private. Sjekk med personalavdelingen der du jobber dersom du er i tvil.
Er arbeidsdagen din 7 timer eller mer fra du kommer til du kan dra hjem?
JA: Du har rett på minst en time betalt ammefri. I tillegg kan du ha rett på ytterligere betalt ammefri, som regel opp til to timer, dersom du jobber et sted med tariffavtale som gir rett til dette. Du har også rett på så mye ubetalt ammefri som du har behov for. Sjekk med personalavdelingen der du jobber hva du har rett på.
NEI: Du kan ha rett på betalt ammefri, dersom du jobber et sted med en tariffavtale som gir dette også ved kortere arbeidsdager. Som regel vil du få en forholdsmessig avkorting av ammefri i forhold til lengden på arbeidsdagen (feks. 1 time ammefri ved 2/3 arbeidsdag). Sjekk med personalavdelingen der du jobber.
Jobber du deltid?
JA: Retten til ammefri er ikke knyttet til stillingsandel. Retten til betalt ammefri er knyttet til lengden på arbeidsdagen. Dersom du jobber 20% stilling fordelt på 1 dag à 7.5 timer per uke gir dette rett på betalt ammefri, og på full ammefri i henhold til tariffavtalene som gir betalt ammefri. Dersom du jobber 20% stilling fordelt på 2 dager à 3.75 timer per uke har du ikke rett på betalt ammefri i følge loven. Sjekk hvilke avtaler som gjelder for din arbeidsplass. Du har rett på ubetalt ammefri uansett hvor lang dag du har.
Jobber du på norsk kontinentalsokkel eller i sjøfart, fiske eller fangst?
JA: Arbeidsmiljøloven gjelder dessverre ikke fullt ut i disse sektorene. Deler av loven gjelder, men så vidt jeg har klart å finne ut er det særregler for alle permisjoner knyttet til svangerskap og fødsel (kap. 12 i AML), og det er ikke gitt rett til ammefri for personer som jobber i slike virksomheter. Dette skyldes at arbeidstids- og skiftordningene ofte er vanskelige å kombinere med amming. Imidlertid burde det være mulig å ta fri for å pumpe også i denne typen arbeid, slik at ammingen iallfall kan opprettholdes når man er på land. Jeg oppfordrer kvinner som har denne typen arbeid til å ta opp problemstillingen med sin fagforening, så kanskje avtalene mellom arbeidsgiver og arbeidstakerorganisasjonene kan endres. Jeg bidrar gjerne med forslag til formuleringer og til argumentasjon. Uansett er ikke mangelen på lovverk eller sentrale avtaler til hinder for at man får en individuell avtale med arbeidsgiver om rett til ammefri.
Hvordan søker jeg om ammefri?
Formelt trenger du ikke søke om ammefri. Du må gi arbeidsgiver beskjed om at du har behov for ammefri, og skissere hvordan det er hensiktsmessig å benytte den, feks. om far skal komme med barnet til deg, om du skal dra hjem midt på dagen for å amme, om du skal forkorte arbeidsdagen i den ene eller begge ender, om du skal pumpe etc. Du må også gi beskjed om hvilken tilrettelegging/fasiliteter du har behov for, feks. et låsbart rom med stikkontakt til å pumpe og kjøleskap til å oppbevare melka i, eller et sted du kan amme barnet. Toaletter er ikke et akseptabelt sted for verken amming eller pumping, og du skal ikke måtte bruke feks. offentlige venterom.
Arbeidsgiver kan ha regler for hvordan redusert arbeidstid uansett grunn skal håndteres, og kan av den grunn kreve at du søker på samme måte som du gjør for å få ferie, velferdspermisjon eller avspasering. For ammefri skal fri naturligvis gis uansett, men arbeidsgiver har altså lov til å be deg fylle ut noe som kalles en "søknad". Hvordan dette praktiseres der du jobber må du spørre arbeidsgiver om.
Dersom arbeidsgiver ikke setter formelle krav til hvordan melde fra om ammefri så kan du skrive en epost (eller et brev på papir) der du sier du ønsker ammefri i.h.t. Arbeidsmiljøloven eller tariffavtalen din. Skriv når du planlegger å ta ammefri og hvilken tilrettelegging du har behov for (feks. rom til pumpe, plass å amme osv). Du kan gjerne foreslå at du gjennomgår behovet igjen om et par måneder, eller at du gir beskjed om at du vil endre på ammefritiden etterhvert som barnets behov endrer seg. Send dette til din nærmeste overordnede med personalansvar eller til personalavdelingen.
Loven setter ikke krav om hvor lang tid på forhånd du må varsle for å få ammefri. For andre "foreldrerelaterte" permisjoner (§12-2 til 12-6) er det krav om varsling "senest en uke i forveien ved fravær utover to uker, senest fire uker i forveien ved fravær utover tolv uker og senest tolv uker i forveien ved fravær utover ett år." Ammefri vil for en del være over tolv uker, men for de færreste utover ett år, og å varsle 4 uker før man planlegger å benytte seg av ammefri vil vel være rimelig. Samtidig vil behovet for ammefri variere utover i ammeperioden, og på mange arbeidsplasser kan det være naturlig med en viss fleksibilitet slik at mor kan varsle sitt endrede behov for ammefri på relativt kort varsel. Men det er viktig at det fremdeles er mors behov som styrer - arbeidsgiver kan ikke endre mors ammefritid ut fra sine egne behov, og kan ikke si at behovet for ammefri ikke lenger er til stede.
Trenger jeg levere legeattest om at jeg ammer?
Loven stiller ingen krav om slik bekreftelse eller attest, og i forarbeidene til loven står det faktisk at arbeidsgivere oppfordres til å ikke be om dette, men heller behandle det som en personalsak dersom de mistenker bruk av ammefri uten at barnet ammes.
Arbeidsgiver kan imidlertid be om erklæring fra helsepersonell om at barnet fortsatt ammes. Dette kan du få hos helsesøster eller eventuelt lege (alt etter hva som passer best). Det er bare behov for å bekrefte at barnet ammes. Arbeidsgiver kan ikke kreve at det sies noe om barnets behov for amming - det er altså nok at man ammer for å få ammefri.
Noen tips og råd til hvordan gjennomføre ammefri finner du her.
Betalt ammefri for alle
(Dette innlegget er også postet på (og opprinnelig skrevet for) Ammebloggen.)
Fra 1. januar 2014 er Arbeidsmiljøloven (AML) §12-8 endret slik at alle ammende arbeidstakere har rett på ammefri betalt av arbeidsgiver. Det er noen begrensninger på dette: det gis én time betalt ammefri, arbeidsdagen (inkludert pauser) må være minst 7 timer og barnet må være under 1 år gammelt.
Retten til ammefri oppleves ofte som forvirrende, og både arbeidsgiver og arbeidstaker er ofte i tvil om hva som menes. Det er viktig å skille mellom retten til betalt og ubetalt ammefri.
I AML §12-8 (dette er nå 1. ledd av paragrafen) sto det tidligere "Kvinne som ammer sitt barn kan kreve den fri hun av den grunn trenger", og dette var eksmplifisert med ammefri på totalt en time per dag. Dette var ubetalt ammefri. Det er ikke satt noen begrensning på antallet timer ammefri per dag i loven og det er ikke satt noen begrensning på barnets alder. Forarbeidene til alle revisjonene av denne lovteksten har vært klare på at det ikke er "lovgivers intensjon" å begrense ammefri til en time per dag. Tvert i mot så ønsker man at kvinner skal få den tid de trenger til amming, så lenge hun trenger det.
Nå er det kommet et tillegg til denne paragrafen, "kvinne som har ammefri etter første ledd, har i barnets første leveår rett til lønn inntil én time på arbeidsdager med avtalt arbeidstid sju timer eller mer" (§12-8, 2. ledd). Dette betyr altså at mor fremdeles har rett på så mye ammefri hun trenger (timer), og så lenge hun trenger det (barnets alder) - men at det kun er en time betalt ammefri i barnets første leveår. Deretter er det ubetalt ammefri (som før), og dersom mor trenger mer enn en time ammefri per dag så kan hun ta det - ubetalt. Dersom mor jobber kortere dag enn sju timer så er det heller ikke betalt ammefri, men hun kan fremdeles ta ubetalt fri.
Så kommer den andre kompliserende faktoren: tariffavtaler. Det finnes mange tariffavtaler og særavtaler mellom arbeidsgiver og fagforeninger på arbeidsplassene som gir rett til betalt ammefri utover ett år, eller i mer enn én time per dag. Noen av avtalene gir også rett til ammefri ved kortere dager. Disse avtalene påvirkes ikke av at AML nå er endret - de er som før, og endringen i loven er ikke ment som et hint om at én time per dag er en "standard". Tvert i mot så er loven ment som et minimumskrav, som arbeidstaker- og arbeidsgiverorganisasjonen gjerne kan avtale videre avtaler rundt (slik som nå).
Arbeidsgivers rettigheter?
All ammefri er betalt av arbeidsgiver, enten den følger av arbeidsmiljøloven eller tariffavtaler. Det skal altså ikke sendes noen søknad til NAV, og NAV refunderer ingen utgifter.
Arbeidsgiver har styringsrett over arbeidstakere, men kan i liten grad regulere bruken av ammefri. Det er mors behov for ammefri som bestemmer om hun skal få det, ikke arbeidsgiver evne eller vilje til å la henne få det. Dessverre er det mange arbeidsgivere som gjør det vanskelig for mor å bruke den retten hun har til ammefri. I desember 2012 behandlet tvisteløsningnemnda til Arbeidstilsynet en sak der en kvinne ba om ammefri (og nedsatt arbeidstid, det var en to-delt sak). Når det gjelder retten til ammefri var nemnda klinkende klare: "Loven setter ingen øvre grense for den tidsperioden kvinnen kan kreve daglig fri for å amme sitt barn. Utover at kvinnen faktisk må amme, oppstilles heller ingen betingende vilkår for retten til fri. Nemnda kan derfor ikke se at arbeidsgiver har grunnlag for å avslå As søknad om ammefri."
Tilsyn med at Arbeidsmiljøloven følges ligger under Arbeidstilsynet, og de har laget en veileder om "Arbeidstakere som er gravide, nylig har født eller ammer – risikovurdering og iverksetting av tiltak." De understreket viktigheten av at det legges til rette for amming: "tilgang til egnede fasiliteter, på eller nær arbeidsstedet, hvor mødre kan amme eller pumpe seg for å lagre melk til amming, kan lette ammingen for arbeidende kvinner og dermed beskytte helsen til både mor og barn i betydelig grad.
Det er godtgjort at amming kan bidra til å beskytte moren mot kreft og barnet mot visse sykdommer i spedbarns-alderen. Hindringer for amming på arbeidsplassen kan påvirke helsen til både mor og barn i betydelig grad." Jeg synes dette er vakre ord!
Ikke minst lister veilederen noen konkrete krav som arbeidsgiver må følge:
— tilgang til et privat rom der moren kan amme eller pumpe ut morsmelk,
— bruk av sikre, rene kjøleskap for lagring av morsmelk og muligheter for å vaske, sterilisere og lagre beholdere,
— frihet til å pumpe ut morsmelk eller amme uten tap av lønn eller ytelser og uten frykt for sanksjoner.
Dersom arbeidsgiver forsøker å hindre deg i å benytte din rett til ammefri kan du kontakte Arbeidstilsynet for hjelp og veiledning.
2013-04-17
Praktisk gjennomføring av ammefri
Retten til ammefri er stadfesta i Arbeidsmiljøloven §12-8: Kvinne som ammer sitt barn kan kreve den fri hun av den grunn trenger. Fritiden kan for eksempel tas ut i minst en halv time to ganger daglig eller som redusert arbeidstid med inntil én time hver dag. (Setninga om kordan ammefri kan tas ut er eit eksempel, ikkje ein regel.)
Det er viktig å merke seg at ammefri etter Arbeidsmiljølova er utan løn. Det er ingen tidsavgrensingar for uttak av ammefri, korkje per dag eller i forhald til barnets alder.
Ca. 60% av arbeidstakarane jobber i verksemder der det er inngått tariffavtaler som gir betalt ammefri. Dette gjeld bla. i all offentleg verksemd som ligg under hovudtariffavtale for staten, fylkeskommunane og kommunane (inkludert Oslo kommune), og i mange av tariffavtalane for det private. I det offentlege er det 2 timar betalt ammefri så lenge ein ammar, andre stader kan det vere mindre tid pr dag og det kan vere ei aldersgrense. Sjekk personalhandbok/-reglement eller liknande der du jobber for å finne ut kva som gjeld for deg.
Arbeidsgivar krev av og til dokumentasjon på at du ammar, dette kan du få frå helsesøster eller lege.
Ammefri i helsevesenet.
I løpet av 2013 blir ei endring til Arbeidsmiljølova som gir betalt ammefri til alle vedteke. Det blir då 1 time betalt ammefri pr dag dersom arbeidsdagen varer meir enn 7 timar.
I tillegg til Arbeidsmiljølova er Likestillingslovas §3 relevant. Den seier at Direkte eller indirekte forskjellsbehandling av kvinner og menn er ikke tillatt. Med direkte forskjellsbehandling menes handlinger som [...] setter en kvinne i en dårligere stilling enn hun ellers ville ha vært på grunn av graviditet eller fødsel, eller setter en kvinne eller en mann i en dårligere stilling enn vedkommende ellers ville ha vært på grunn av utnyttelse av permisjonsrettigheter som er forbeholdt mor eller far. Å ikkje stille passande rom til disposisjon for amming eller pumping er døme på slik diskriminering, ettersom det medfører at ei ammande kvinne ikkje både kan jobbe og fortsette å amme.
Men ein ting er retten til ammefri, ein anna er å faktisk få til den praktiske gjennomføringa. Det er det dessverre mange som har problem med, og mange gir nok opp amminga, eller trapper kraftig ned på den, fordi dei ikkje får til gode ordningar på jobb.
Retten til ammefri er absolutt. Arbeidsgivar kan ikkje nekte deg det, heller ikkje med henvisning til at det medfører store ulemper for dei om du treng fri. Du har rett på den fritida du treng for å amme ditt barn - altså på dei tidspunkt og av den lengda du treng for å faktisk få gjort det. Eventuelt innleige av ekstra personell for å sikre bemanninga er arbeidsgivars ansvar. Du skal ikkje tape økonomisk på å feks. få færre kvelds- eller nattevakter for at arbeidagivar skal få ein kabal til å gå opp.
Korkje arbeidsmiljølova eller likestillingslova er spesielt konkrete eller tydelege på dette. Men både Arbeidstilsynet og Likestillings- og diskrimineringsombudet (LDO) har uttalt seg om ammefri.
LDO har i brev til meg (sak 13/782) sagt at "dersom arbeidsgiver ikke tilrettelegger for at ansatte skal kunne amme eller pumpe, vil dette kunne være i strid med forbudet mot direkte diskriminering i likestillingsloven § 3 annet ledd. [...] Det er ganske klart at det etter likestillingsloven kan stilles krav om at arbeidsgiver skal tilrettelegge slik at de ansatte skal kunne amme og pumpe på en tilfredsstillende måte. Det er imidlertid uklart hvilke konkrete tiltak arbeidsgiver må gjennomføre for at en slik tilretteleggingsplikt skal være i tråd med likestillingsloven. Det kan for eksempel mest sannsynlig ikke kreves at arbeidsgiver skal sørge for et eget rom kun til amming og pumping. Det må imidlertid etter likestillingsloven kunne stilles krav om at arbeidsgiver sørger for å ha tilgjengelig et egnet rom, uten innsyn og som man kan låse, for å kunne amme og pumpe."
Dei har også behandla ein sak i Likestillings- og diskrimineringsnemnda der ein lege vart nekta å bytte turnusteneste pga. amming og vart forsinka i studiet på grunn av dette, og konkluderte då med at dette var diskriminerande, ettersom ho vart satt i ein dårlegare stilling pga graviditet/amming.
Arbeidsmiljølova er det altså Arbeidstilsynet som "passer på". Dette gjeld også §12-8 om ammefri, og tilsynet har faktisk lagd ein eigen rettleiar om Arbeidstakere som er gravide, nylig har født eller ammer – risikovurdering og iverksetting av tiltak.
Dei skriv at "tilgang til egnede fasiliteter, på eller nær arbeidsstedet, hvor mødre kan amme eller pumpe seg for å lagre melk til amming, kan lette ammingen for arbeidende kvinner og dermed beskytte helsen til både mor og barn i betydelig grad.
Det er godtgjort at amming kan bidra til å beskytte moren mot kreft og barnet mot visse sykdommer i spedbarns-alderen. Hindringer for amming på arbeidsplassen kan påvirke helsen til både mor og barn i betydelig grad." (Vakre ord for ein ammehjelper!)
Rettleiaren inneheld konkrete tiltak som arbeidsgivar er pliktig å gjennomføre dersom tilsette har behov for det for å kunne amme/pumpe på jobb.
— tilgang til et privat rom der moren kan amme eller pumpe ut morsmelk,
— bruk av sikre, rene kjøleskap for lagring av morsmelk og muligheter for å vaske, sterilisere og lagre beholdere,
— frihet til å pumpe ut morsmelk eller amme uten tap av lønn eller ytelser og uten frykt for sanksjoner.
I desember 2012 behandla tvisteløsningnemnda til Arbeidstilsynet ein sak der ei kvinne ba om ammefri (og nedsett arbeidstid). Saken kan virke kompleks, og nemnda er splitta i svaret sitt, men når det gjeld ammefri er dei klinkande klare:
"Ammefri
[...]
Loven setter ingen øvre grense for den tidsperioden kvinnen kan kreve daglig fri for å amme sitt barn. Utover at kvinnen faktisk må amme, oppstilles heller ingen betingende vilkår for retten til fri. Nemnda kan derfor ikke se at arbeidsgiver har grunnlag for å avslå As søknad om ammefri."
Med andre ord seier dei at kvinner som ammar har rett på ammefri, og arbeidsgivar kan ikkje avslå eit ynskje om ammefri, så lenge kvinna faktisk ammar.
Arbeidstilsynet kan kontaktast dersom ein treng hjelp til å få arbeidsgivar til å gjennomføre nødvendige tiltak for å kunne ta ammefri. Likestillings- og diskrimineringsombodet kan svare på om ordningar på arbeidsplassen er diskriminerande.
Ammehjelpen har ein artikkel om kordan kombinere amming og jobb.
Dessverre er det framleis sånn at kvinner må kjempe for å få ammefri. Retten er på vår side - ammar du så kan ikkje arbeidsgivar nekte deg ammefri. Mange arbeidsgivarar vil dessverre forsøke å stikke kjepper i hjula ved å insinuere at ein ikkje har rett på ammefri fordi barnet er for gamalt, be om ekstra dokumentasjon osv. Når alt dette så er levert får ein så høyre at arbeidet blir så tungt eller travelt for dei som ikkje har ammefri, at det blir ein vanskeleg situasjon osv. Dette er hersketeknikkar! Kvinner som ammar har rett på ammefri, så enkelt er det.
Det er viktig å merke seg at ammefri etter Arbeidsmiljølova er utan løn. Det er ingen tidsavgrensingar for uttak av ammefri, korkje per dag eller i forhald til barnets alder.
Ca. 60% av arbeidstakarane jobber i verksemder der det er inngått tariffavtaler som gir betalt ammefri. Dette gjeld bla. i all offentleg verksemd som ligg under hovudtariffavtale for staten, fylkeskommunane og kommunane (inkludert Oslo kommune), og i mange av tariffavtalane for det private. I det offentlege er det 2 timar betalt ammefri så lenge ein ammar, andre stader kan det vere mindre tid pr dag og det kan vere ei aldersgrense. Sjekk personalhandbok/-reglement eller liknande der du jobber for å finne ut kva som gjeld for deg.
Arbeidsgivar krev av og til dokumentasjon på at du ammar, dette kan du få frå helsesøster eller lege.
Ammefri i helsevesenet.
I løpet av 2013 blir ei endring til Arbeidsmiljølova som gir betalt ammefri til alle vedteke. Det blir då 1 time betalt ammefri pr dag dersom arbeidsdagen varer meir enn 7 timar.
I tillegg til Arbeidsmiljølova er Likestillingslovas §3 relevant. Den seier at Direkte eller indirekte forskjellsbehandling av kvinner og menn er ikke tillatt. Med direkte forskjellsbehandling menes handlinger som [...] setter en kvinne i en dårligere stilling enn hun ellers ville ha vært på grunn av graviditet eller fødsel, eller setter en kvinne eller en mann i en dårligere stilling enn vedkommende ellers ville ha vært på grunn av utnyttelse av permisjonsrettigheter som er forbeholdt mor eller far. Å ikkje stille passande rom til disposisjon for amming eller pumping er døme på slik diskriminering, ettersom det medfører at ei ammande kvinne ikkje både kan jobbe og fortsette å amme.
Men ein ting er retten til ammefri, ein anna er å faktisk få til den praktiske gjennomføringa. Det er det dessverre mange som har problem med, og mange gir nok opp amminga, eller trapper kraftig ned på den, fordi dei ikkje får til gode ordningar på jobb.
Retten til ammefri er absolutt. Arbeidsgivar kan ikkje nekte deg det, heller ikkje med henvisning til at det medfører store ulemper for dei om du treng fri. Du har rett på den fritida du treng for å amme ditt barn - altså på dei tidspunkt og av den lengda du treng for å faktisk få gjort det. Eventuelt innleige av ekstra personell for å sikre bemanninga er arbeidsgivars ansvar. Du skal ikkje tape økonomisk på å feks. få færre kvelds- eller nattevakter for at arbeidagivar skal få ein kabal til å gå opp.
Korkje arbeidsmiljølova eller likestillingslova er spesielt konkrete eller tydelege på dette. Men både Arbeidstilsynet og Likestillings- og diskrimineringsombudet (LDO) har uttalt seg om ammefri.
LDO har i brev til meg (sak 13/782) sagt at "dersom arbeidsgiver ikke tilrettelegger for at ansatte skal kunne amme eller pumpe, vil dette kunne være i strid med forbudet mot direkte diskriminering i likestillingsloven § 3 annet ledd. [...] Det er ganske klart at det etter likestillingsloven kan stilles krav om at arbeidsgiver skal tilrettelegge slik at de ansatte skal kunne amme og pumpe på en tilfredsstillende måte. Det er imidlertid uklart hvilke konkrete tiltak arbeidsgiver må gjennomføre for at en slik tilretteleggingsplikt skal være i tråd med likestillingsloven. Det kan for eksempel mest sannsynlig ikke kreves at arbeidsgiver skal sørge for et eget rom kun til amming og pumping. Det må imidlertid etter likestillingsloven kunne stilles krav om at arbeidsgiver sørger for å ha tilgjengelig et egnet rom, uten innsyn og som man kan låse, for å kunne amme og pumpe."
Dei har også behandla ein sak i Likestillings- og diskrimineringsnemnda der ein lege vart nekta å bytte turnusteneste pga. amming og vart forsinka i studiet på grunn av dette, og konkluderte då med at dette var diskriminerande, ettersom ho vart satt i ein dårlegare stilling pga graviditet/amming.
Arbeidsmiljølova er det altså Arbeidstilsynet som "passer på". Dette gjeld også §12-8 om ammefri, og tilsynet har faktisk lagd ein eigen rettleiar om Arbeidstakere som er gravide, nylig har født eller ammer – risikovurdering og iverksetting av tiltak.
Dei skriv at "tilgang til egnede fasiliteter, på eller nær arbeidsstedet, hvor mødre kan amme eller pumpe seg for å lagre melk til amming, kan lette ammingen for arbeidende kvinner og dermed beskytte helsen til både mor og barn i betydelig grad.
Det er godtgjort at amming kan bidra til å beskytte moren mot kreft og barnet mot visse sykdommer i spedbarns-alderen. Hindringer for amming på arbeidsplassen kan påvirke helsen til både mor og barn i betydelig grad." (Vakre ord for ein ammehjelper!)
Rettleiaren inneheld konkrete tiltak som arbeidsgivar er pliktig å gjennomføre dersom tilsette har behov for det for å kunne amme/pumpe på jobb.
— tilgang til et privat rom der moren kan amme eller pumpe ut morsmelk,
— bruk av sikre, rene kjøleskap for lagring av morsmelk og muligheter for å vaske, sterilisere og lagre beholdere,
— frihet til å pumpe ut morsmelk eller amme uten tap av lønn eller ytelser og uten frykt for sanksjoner.
I desember 2012 behandla tvisteløsningnemnda til Arbeidstilsynet ein sak der ei kvinne ba om ammefri (og nedsett arbeidstid). Saken kan virke kompleks, og nemnda er splitta i svaret sitt, men når det gjeld ammefri er dei klinkande klare:
"Ammefri
[...]
Loven setter ingen øvre grense for den tidsperioden kvinnen kan kreve daglig fri for å amme sitt barn. Utover at kvinnen faktisk må amme, oppstilles heller ingen betingende vilkår for retten til fri. Nemnda kan derfor ikke se at arbeidsgiver har grunnlag for å avslå As søknad om ammefri."
Med andre ord seier dei at kvinner som ammar har rett på ammefri, og arbeidsgivar kan ikkje avslå eit ynskje om ammefri, så lenge kvinna faktisk ammar.
Arbeidstilsynet kan kontaktast dersom ein treng hjelp til å få arbeidsgivar til å gjennomføre nødvendige tiltak for å kunne ta ammefri. Likestillings- og diskrimineringsombodet kan svare på om ordningar på arbeidsplassen er diskriminerande.
Ammehjelpen har ein artikkel om kordan kombinere amming og jobb.
Dessverre er det framleis sånn at kvinner må kjempe for å få ammefri. Retten er på vår side - ammar du så kan ikkje arbeidsgivar nekte deg ammefri. Mange arbeidsgivarar vil dessverre forsøke å stikke kjepper i hjula ved å insinuere at ein ikkje har rett på ammefri fordi barnet er for gamalt, be om ekstra dokumentasjon osv. Når alt dette så er levert får ein så høyre at arbeidet blir så tungt eller travelt for dei som ikkje har ammefri, at det blir ein vanskeleg situasjon osv. Dette er hersketeknikkar! Kvinner som ammar har rett på ammefri, så enkelt er det.
2013-02-06
Truer fedrene amminga?
Gro Nylander er ute og uttaler seg om foreldrepermisjonen, og meiner fedrekvoten truer amminga. Joacim Lund i Aftenposten meiner ho ikkje lenger snakker ammingas sak - det er eg usamd i, men eg er òg usamd i det ho seier om foreldrepermisjonen.
For det første er det altså ikkje sånn at auka fedrekvote har ført til tilsvarande mindre permisjon tilgjengeleg for mor. Av dei 14 vekene fedrekvota er er det 3 som er teke frå fellesdelen, dei andre 11 er nye veker. I tillegg har vi vi fått tredelt permisjon, som betyr at mor og far har like lang kvote (14 veker, pluss 3 veker til mor før fødsel - så mor har 17 veker) og så kan resten (19 eller 29 veker) delast som foreldra vil. Inntil 2012 var mors permisjon 3 veker før fødsel og 6 veker etter, så dette er eit styrking av mors rettar. Defaulten for permisjonsfordelinga er forøvrig framleis på mor: inntil far har sendt inn sin søknad (evt søkt om utsetting) så løper permisjonen for mor inntil det gjenstår 14 veker (altså fedrekvoten).
For det andre er det - med den statistikken som er tilgjengeleg i dag (undersøkingar frå 2007/2008 er så vidt eg veit dei nyaste) - ikkje mogleg å sjå nokon samanheng mellom auka fedrekvote og lågare ammefrekvens. Tvert om, i perioden frå 1996 til 2009 auka ammefrekvensen ved alle aldre (feks. frå 36% til 36% ved 12 månaders alder) samstundes som fedrekvoten auka frå 4 til 10 veker. Eg har skrive meir om dette her.
Den siste undersøkinga av spedbarnskosthald (herunder amming) i Noreg er frå 2007/2008, og der var det 6% som oppgav "mor begynte å arbeide/studere" som viktigste grunn til å slutte å amme. "Barnet ville ikke" oppgis av 35%, og "for lite melk" av 19% (alt dette før 12 mnd). Og tala blir ikkje betre for dei som er spurt om korfor dei slutta å amme før 6 mnd: 37% hadde for lite mjølk, 15% meinte barnet ikkje vlle meir - og 1% byrja jobbe/studere.
Eg er naturlegvis veldig, veldig, veldig samd med Gro Nylander i at barselomsorgen må styrkast, og av den grunn er eg vanvittig mykje meir bekymra over at godt over halvparten av dei som slutter å amme før 6 mnd meiner dei har lite mjølk eller at barnet ikkje ville ammast meir. Dette er rett og slett problem mange burde fått kvalifisert hjelp med! Som ammehjelper har eg fått MANGE spørsmål frå kvinner som seier dei har lite mjølk eller at barnet ikkje vil die, og i veldig mange tilfelle finst det råd. Ja, det kan vere strevsamt for mor, og eg har ingen problem med å forstå kvinner som bestemmer seg for at nok er nok, den innsatsen dei må legge ned for å fortsette amminga er for stor, så dei slutter - det er heilt i orden! Poenget er at kvinnene må få tilbod om god hjelp med slike problem, og det er det altfor mange som ikkje får i dag.
Det er så mange mistydingar, så mange dårlege "hjelpere" (herunder både barsel, helsesøstre, venninner og svigermødre) der ute - er det riktig at så mykje fokus skal vere på kvinner som gir opp amminga fordi dei går ut i jobb, uavhengig av kor frivillig eller ufrivillig det er? Er det meir politisk korrekt å angripe fedrekvoten og deling av foreldrepermisjonen enn å stille spørsmål ved kunnskapen om amming hos helsepersonell, om oppfølging av barselkvinnene, om det er ein samanheng mellom innsparingar og føderush på sjukehusa og det at kvinner slutter å amme?
Eg har vore ammehjelper eit par år no, og eg har fått nokre spørsmål om kordan det skal gå med amminga når mor byrjer jobbe, det skal eg på ingen måte underslå. Eg har imidlertid fått langt fleire spørsmål om lite mjølk, om mjølkespreng, om barn med sugeproblem og brystvegring, om uoppdaga stramme tungebånd og skeive nakker. Det er etter mi meining der problema ligg, desse mødrene sitt ikkje og bekymrer seg for kva dei skal gjere når permisjonen er slutt om 7-8 månader, det er ikkje derfor dei opplever at "barnet vil ikkje die" eller meiner dei har for lite mjølk. Og desse problema burde ikkje vere VÅRE; det er ikkje frivillige som svarer på telefon og epost i ledige stunder som skulle hjulpe desse mødrene.
Det er sjølvsagt mogleg å ha to tankar i hovudet på ein gong, og meine at både dårleg barselomsorg og fedrekvote truer amminga. Men for meg er gapet mellom desse to tinga så stort at det å koble fedrekvoten til ein eventuell ammenedgang blir ganske bagatellmessig i forhald til den dårlege hjelpa mange kvinner får i dei sårbare vekene etter fødsel.
For det første er det altså ikkje sånn at auka fedrekvote har ført til tilsvarande mindre permisjon tilgjengeleg for mor. Av dei 14 vekene fedrekvota er er det 3 som er teke frå fellesdelen, dei andre 11 er nye veker. I tillegg har vi vi fått tredelt permisjon, som betyr at mor og far har like lang kvote (14 veker, pluss 3 veker til mor før fødsel - så mor har 17 veker) og så kan resten (19 eller 29 veker) delast som foreldra vil. Inntil 2012 var mors permisjon 3 veker før fødsel og 6 veker etter, så dette er eit styrking av mors rettar. Defaulten for permisjonsfordelinga er forøvrig framleis på mor: inntil far har sendt inn sin søknad (evt søkt om utsetting) så løper permisjonen for mor inntil det gjenstår 14 veker (altså fedrekvoten).
For det andre er det - med den statistikken som er tilgjengeleg i dag (undersøkingar frå 2007/2008 er så vidt eg veit dei nyaste) - ikkje mogleg å sjå nokon samanheng mellom auka fedrekvote og lågare ammefrekvens. Tvert om, i perioden frå 1996 til 2009 auka ammefrekvensen ved alle aldre (feks. frå 36% til 36% ved 12 månaders alder) samstundes som fedrekvoten auka frå 4 til 10 veker. Eg har skrive meir om dette her.
Den siste undersøkinga av spedbarnskosthald (herunder amming) i Noreg er frå 2007/2008, og der var det 6% som oppgav "mor begynte å arbeide/studere" som viktigste grunn til å slutte å amme. "Barnet ville ikke" oppgis av 35%, og "for lite melk" av 19% (alt dette før 12 mnd). Og tala blir ikkje betre for dei som er spurt om korfor dei slutta å amme før 6 mnd: 37% hadde for lite mjølk, 15% meinte barnet ikkje vlle meir - og 1% byrja jobbe/studere.
Eg er naturlegvis veldig, veldig, veldig samd med Gro Nylander i at barselomsorgen må styrkast, og av den grunn er eg vanvittig mykje meir bekymra over at godt over halvparten av dei som slutter å amme før 6 mnd meiner dei har lite mjølk eller at barnet ikkje ville ammast meir. Dette er rett og slett problem mange burde fått kvalifisert hjelp med! Som ammehjelper har eg fått MANGE spørsmål frå kvinner som seier dei har lite mjølk eller at barnet ikkje vil die, og i veldig mange tilfelle finst det råd. Ja, det kan vere strevsamt for mor, og eg har ingen problem med å forstå kvinner som bestemmer seg for at nok er nok, den innsatsen dei må legge ned for å fortsette amminga er for stor, så dei slutter - det er heilt i orden! Poenget er at kvinnene må få tilbod om god hjelp med slike problem, og det er det altfor mange som ikkje får i dag.
Det er så mange mistydingar, så mange dårlege "hjelpere" (herunder både barsel, helsesøstre, venninner og svigermødre) der ute - er det riktig at så mykje fokus skal vere på kvinner som gir opp amminga fordi dei går ut i jobb, uavhengig av kor frivillig eller ufrivillig det er? Er det meir politisk korrekt å angripe fedrekvoten og deling av foreldrepermisjonen enn å stille spørsmål ved kunnskapen om amming hos helsepersonell, om oppfølging av barselkvinnene, om det er ein samanheng mellom innsparingar og føderush på sjukehusa og det at kvinner slutter å amme?
Eg har vore ammehjelper eit par år no, og eg har fått nokre spørsmål om kordan det skal gå med amminga når mor byrjer jobbe, det skal eg på ingen måte underslå. Eg har imidlertid fått langt fleire spørsmål om lite mjølk, om mjølkespreng, om barn med sugeproblem og brystvegring, om uoppdaga stramme tungebånd og skeive nakker. Det er etter mi meining der problema ligg, desse mødrene sitt ikkje og bekymrer seg for kva dei skal gjere når permisjonen er slutt om 7-8 månader, det er ikkje derfor dei opplever at "barnet vil ikkje die" eller meiner dei har for lite mjølk. Og desse problema burde ikkje vere VÅRE; det er ikkje frivillige som svarer på telefon og epost i ledige stunder som skulle hjulpe desse mødrene.
Det er sjølvsagt mogleg å ha to tankar i hovudet på ein gong, og meine at både dårleg barselomsorg og fedrekvote truer amminga. Men for meg er gapet mellom desse to tinga så stort at det å koble fedrekvoten til ein eventuell ammenedgang blir ganske bagatellmessig i forhald til den dårlege hjelpa mange kvinner får i dei sårbare vekene etter fødsel.
2012-11-22
Blod er synd, mjølk er lov?
I dag lurer vi på: Korfor kan Jehovas Vitner amme (og die) når dei ikkje kan gi blod?
Jehovas Vitner (JV) kan ikkje motta blodoverføring, noko som innimellom medfører avisoppslag og ein del diskusjon. Forbodet mot blod er ikkje meir absolutt enn at der dei meiner det ikkje finst gode alternativ til heilblod eller blodkomponentane dei ikkje vil ha (så vidt eg har skjønt dreier dette seg om plasma, raude blodlegemer, kvite blodlegemer og blodplater) så er det greitt lell, dersom mottaker (JV) har samvit til det (Gud er tydelegvis ikkje heilt allmektig).
Derimot finst det etter det eg har funne ut ikkje noko tilsvarande forbod mot morsmjølk. I morsmjølk (eller i all mjølk, antar eg) er det kvite blodlegemer, ein komponent dei vanlegvis ikkje vil ta i mot. (I tillegg er det ein del stoff som står på kanskje-lista, feks. antistoff.)
Voffor gör dom på detta viset?
Dei er kanskje plagsame der dei går rundt med Vakttårnet sitt, men spesielt søkbare og lettleste er dei ikkje!
Den teologiske grunnen er delvis basert på Apostlanes gjerningar (bla. Apg 15,20) og delvis på Det gamle testamentet (3 Mos 17,13). JV meiner all bruk av blod er forbode, ikkje berre å spise blodmat, og ettersom det ikkje er spesifisert kva type blod det er snakk om så går dei ut frå at det gjeld alle vesens blod. I tillegg er det også viktig å "la blodet renne ut og dekke det til med støv", det er ikkje mogleg å samle opp blodet og bruke det til noko etter at det er tappa ut av dyret. Det er altså ikkje det at blodet kjem frå framande som gjer at dei ikkje aksepterer blodoverføring, men at det er blod i det heile teke, blod som per definisjon skulle ha rent ut på bakken og vorte dekka med støv. Organdonasjon aksepterast forøvrig av mange JV.
Noko av argumentasjonen eg finn skal imøtegå at det er skilnad på blod som mat og blod som kroppsvæske. Det meiner JV ikkje det er. Dei samanlikner det med næring, som ein kan få som vanleg mat eller intravenøst, eller at det ikkje er ok å få alkohol intravenøst viss legen seier man ikkje skal drikke. Så spørsmålet om korfor det er ok å få kvite blodlegemer som mat i morsmjølk, og ikkje som blod er jo interessant!
Det meste av argumentasjon eg klarte å finne er dog av helsemessig art. Det er tydeleg at dette er ein type argumentasjon det er lettare å få gjennomslag for, så den blir brukt for alt den er verdt. JV meiner det er farleg å få blodoverføring når det finst alternativ. Det står mykje der, og eg er ikkje lege så eg har lite grunnlag for å seie om det heng på greip eller ikkje. Men eg synes iallfall teologien blir litt utvanna i alle saltvannsoppløysingane ;)
Det er altså ikkje lov å tappe ut eige blod for bruk til blodoverføring, for blodet skal ikkje brukast etter at det har kome ut av kroppen. Men hjerte-lungemaskiner som sirkulerer blodet under hjerteoperasjon er lov, så lenge det kun er pasientens blod i den, og det er lukka sirkulasjon med kroppen.
Sånn sett er det kanskje lov å amme (kanskje er det ein eller annan symbiose mellom mor og barn etter fødselen som gjer at mjølka ikje reknast som å ha forlatt mors kropp), men ikkje gi pumpemjølk? Og korfor i all verda er det lov å drikke kumjølk - blodlegemene i den forsvinn vel ikkje berre fordi den er frå ei ku og er pasteurisert? Burde ikkje JV-barn eigentleg flaskast opp på soya-baserte morsmjølkerstatningar?
Eigentleg vart eg ikkje så mykje klokare på korfor morsmjølk er lov, men interessant nok fekk eg mange treff på "morsmelk" på JVs nettstad: masse notiser om positive verknader ved amming og morsmjølk ser ut til å vere trykt i bladene deira.
Eg vurderer no å lide meg gjennom ein samtale med JV om morsmjølk viss dei kjem att hit. Det pleier kome to godt vaksne menn innimellom som går pent sin veg når eg seier mannen min er ute og at eg difor ikkje vil sleppe dei inn ;) Men neste gong skal dei få pupp!
Jehovas Vitner (JV) kan ikkje motta blodoverføring, noko som innimellom medfører avisoppslag og ein del diskusjon. Forbodet mot blod er ikkje meir absolutt enn at der dei meiner det ikkje finst gode alternativ til heilblod eller blodkomponentane dei ikkje vil ha (så vidt eg har skjønt dreier dette seg om plasma, raude blodlegemer, kvite blodlegemer og blodplater) så er det greitt lell, dersom mottaker (JV) har samvit til det (Gud er tydelegvis ikkje heilt allmektig).
Derimot finst det etter det eg har funne ut ikkje noko tilsvarande forbod mot morsmjølk. I morsmjølk (eller i all mjølk, antar eg) er det kvite blodlegemer, ein komponent dei vanlegvis ikkje vil ta i mot. (I tillegg er det ein del stoff som står på kanskje-lista, feks. antistoff.)
Voffor gör dom på detta viset?
Dei er kanskje plagsame der dei går rundt med Vakttårnet sitt, men spesielt søkbare og lettleste er dei ikkje!
Den teologiske grunnen er delvis basert på Apostlanes gjerningar (bla. Apg 15,20) og delvis på Det gamle testamentet (3 Mos 17,13). JV meiner all bruk av blod er forbode, ikkje berre å spise blodmat, og ettersom det ikkje er spesifisert kva type blod det er snakk om så går dei ut frå at det gjeld alle vesens blod. I tillegg er det også viktig å "la blodet renne ut og dekke det til med støv", det er ikkje mogleg å samle opp blodet og bruke det til noko etter at det er tappa ut av dyret. Det er altså ikkje det at blodet kjem frå framande som gjer at dei ikkje aksepterer blodoverføring, men at det er blod i det heile teke, blod som per definisjon skulle ha rent ut på bakken og vorte dekka med støv. Organdonasjon aksepterast forøvrig av mange JV.
Noko av argumentasjonen eg finn skal imøtegå at det er skilnad på blod som mat og blod som kroppsvæske. Det meiner JV ikkje det er. Dei samanlikner det med næring, som ein kan få som vanleg mat eller intravenøst, eller at det ikkje er ok å få alkohol intravenøst viss legen seier man ikkje skal drikke. Så spørsmålet om korfor det er ok å få kvite blodlegemer som mat i morsmjølk, og ikkje som blod er jo interessant!
Det meste av argumentasjon eg klarte å finne er dog av helsemessig art. Det er tydeleg at dette er ein type argumentasjon det er lettare å få gjennomslag for, så den blir brukt for alt den er verdt. JV meiner det er farleg å få blodoverføring når det finst alternativ. Det står mykje der, og eg er ikkje lege så eg har lite grunnlag for å seie om det heng på greip eller ikkje. Men eg synes iallfall teologien blir litt utvanna i alle saltvannsoppløysingane ;)
Det er altså ikkje lov å tappe ut eige blod for bruk til blodoverføring, for blodet skal ikkje brukast etter at det har kome ut av kroppen. Men hjerte-lungemaskiner som sirkulerer blodet under hjerteoperasjon er lov, så lenge det kun er pasientens blod i den, og det er lukka sirkulasjon med kroppen.
Sånn sett er det kanskje lov å amme (kanskje er det ein eller annan symbiose mellom mor og barn etter fødselen som gjer at mjølka ikje reknast som å ha forlatt mors kropp), men ikkje gi pumpemjølk? Og korfor i all verda er det lov å drikke kumjølk - blodlegemene i den forsvinn vel ikkje berre fordi den er frå ei ku og er pasteurisert? Burde ikkje JV-barn eigentleg flaskast opp på soya-baserte morsmjølkerstatningar?
Eigentleg vart eg ikkje så mykje klokare på korfor morsmjølk er lov, men interessant nok fekk eg mange treff på "morsmelk" på JVs nettstad: masse notiser om positive verknader ved amming og morsmjølk ser ut til å vere trykt i bladene deira.
Eg vurderer no å lide meg gjennom ein samtale med JV om morsmjølk viss dei kjem att hit. Det pleier kome to godt vaksne menn innimellom som går pent sin veg når eg seier mannen min er ute og at eg difor ikkje vil sleppe dei inn ;) Men neste gong skal dei få pupp!
2012-09-14
På tide å ratifisere ILO-konvensjon 183, Noreg!
Noreg er verdas beste land for mødre å bu i, men Noreg er likevel ikkje blant dei 25 landa som har ratifisert ILO-konvensjon 183 om mødrevern.
Dette skuldast at vi ikkje har hatt betalt ammefri, men no når dette er i ferd med å bli vedteke trur eg ikkje det er andre hindringar for å ratifisere konvensjonen: minst 14 veker betalt svangerskapspermisjon, rett på fri dersom arbeidsplassen er farleg for gravide eller fosteret, helsekontroller og altså betalt ammefri.
Dette skuldast at vi ikkje har hatt betalt ammefri, men no når dette er i ferd med å bli vedteke trur eg ikkje det er andre hindringar for å ratifisere konvensjonen: minst 14 veker betalt svangerskapspermisjon, rett på fri dersom arbeidsplassen er farleg for gravide eller fosteret, helsekontroller og altså betalt ammefri.
2012-08-08
Lovendringsframlegg om betalt ammefri på høyring
Stortingsmelding 6 (2010–2011) Likestilling for likelønn vart 12. april 2011 samrøystes vedteke i Stortinget.
Stortingsmeldinga tar blant anna opp retten til betalt ammefri. Ammefri har alle arbeidstakarar rett på, men betalt ammefri er eit gode for mykje færre: omlag 65% av arbeidstakarane har betalt ammefri.
Det var tre ulike løysingar for dette som vart drøft i meldinga: ammefri dekka av folketrygda (NAV), av arbeidsgivar gjennom lovpålegg eller av arbeidsgivar gjennom avtaler. I dag er det ei delt løysing ved at retten til ammefri er slått fast i Arbeidsmiljølovens (AML) §12-8, medan lønnskompensasjon for dette gis gjennom avtalar i arbeidslivet (tariffavtalar). I det offentlege er det 2 timar ammefri til dei som treng det, medan i det private varierer det om ein har rett på betalt ammefri, og kor mykje og kor lenge. Ialt har omlag 95% av dei som er dekka av tariffavtaler rett på betalt ammefri, og i privat sektor omfattar dette ca halvparten av arbeidstakarane.
På grunn av dei høge administrative kostnadene ved å la NAV administrere ei ordning med betalt ammefri valde regjeringa i stortingsmeldinga å gå inn for at arbeidsgiver skal betale for dette, gjennom ei lovpålagt ordning som dermed vil gjelde samtlege arbeidstakere.
For eit par månader sidan sendte barne-, familie- og likestillingsdepartementet ut ei høyring med forslag til lovendring om dette.
Endringa vil seie at AML utvidast med eit avsnitt om retten til lønna ammefri. Retten til løn er avgrensa til 1 time pr dag inntil barnet er 1 år, men det er framleis rett til å ta så lang ammefri ein treng så lenge som ein treng det, slik dagens §12-8 opnar for. I tillegg er dei klare på at dette er meint som ei minimumsløysing, og andre ordningar som er til gunst for arbeidstakar kan gis ved avtale - som i dag. Dermed er det ingen grunn til å tru at tariffavtalane vil bli vesentleg endra pga dette. Det blir jo akkurat som med den femte ferieveka - veldig mange har avtale om denne, sjølv om ferielova berre seier 4 veker og 1 dag ferie.
Konkret så består forslaget i at mødre som jobbar fulltidsdag får rett til 1 time betalt ammefri per dag, medan kvinner som jobbar tilnærma fulltidsdag får rett til 0.5 timar ammefri. Kva som er ein fulltidsdag vert drøfta ganske inngåande, og forslaget ender på at dette er 7.5 timar inkludert "Ordinære pauser i arbeidsdagen som matpause (med eller uten lønn) eller andre vanlige, korte pauser på arbeidsplassen [...]. Det samme gjelder korte situasjonsbetingete nedkortinger av arbeidstiden, som for eksempel lege- eller tannlegebesøk eller akutt sykefravær." I tillegg skal ammefritid reknast med, sidan det skal takast utgangspunkt i arbeidstida før ammefri.
Dermed er det teke omsyn til det faktiske fråveret som arbeidsdagen medfører, noko som er meir fornuftig enn å berre rekne lønna arbeidstid - som ikkje nødvendigvis er tida ein er forventa å opphalde seg på eller nær arbeidsplassen.
Kvinner som jobbar "tilnærma fulltid", dvs 7 timar kvar dag etter definisjonen over, har rett på ein halv time ammefri. Her er grensa satt ved 7 timar for å sikre at dei ikkje ender opp med lengre netto arbeidstid enn kvinner som jobbar litt lengre dag og dermed får fri.
Ein ting det ikkje er teke omsyn til er dei som har vesentleg lengre skift/arbeidsdagar enn 7.5 timar, anten dette skuldast at skiftordninga er sånn eller at ein jobbar doble eller forlenga vakter, eller overtid. Framlegget nemner såvidt dette, men meiner det skal løysast ved avtaler mellom partane i arbeidslivet.
At ammefri blir ein lønna rettigheit synes eg er bra. Det gjer at det iallfall ikkje er pengane det står på for den einskilde arbeidstakar.
Dessverre er det nok slik at endringa i loven ikkje nødvendigvis gjer det lettare å faktisk ta ut ammefri, sjølv om ein no slepp å tape løn på det. At kvinner får tilrettelagt arbeidsdagen til å ta lengre pausar eller forkorte dagen i endane er vanskeleg mange stader. På veldig mange arbeidsplassar er dette det eg vil kalle ein kunstig vanskelegheit. Det er som oftast ikkje vanskeleg å la nokon jobbe ein time mindre per dag - planlagt og regelbunde. Same arbeidsgivar må takle at ein tilsett er hos lege eller fysioterapeut på dagtid innimellom, eller at nokon blir sjuke eller får sjuke barn på kort varsel. Då burde dei òg klare å legge til rette for at ein del kvinner får ein time mindre arbeidstid om dagen.
Andre stader er det eit reelt problem å legge til rette for ammefri å grunn av arbeidets karakter - alle trengs på jobb heile tida, og sjølv det å ta spisepause er ein komplisert kabal å få til å gå opp, i tillegg til at arbeidsdagen ikkje enkelt kan gjerast kortare pga. behov for feks. rapportering. Men også på desse arbeidsplassane har dei tilsette rett til ammefri - arbeidsgivar må anten sørge for at det vert mogleg, eller så må dei unntas frå dette i AML (slik offshore-arbeidarar er). Sistnemnde trur eg det er lite sannsynleg at vil få gjennomslag....
Det er nokre punkt i lovframlegget eg synes burde vore annleis.
Forslaget avgrenser lønna ammefri til barnet er eitt år. Det er ikkje noko avgrensing av ammefri-rettigheiten som alt finst, den gjeld altså så lenge ein har behov for det uansett alder på barnet. Avgrensinga er gjort fordi dei rekner med at få har behov for ammefri utover eitt år, sidan barnet som regel er amma mindre då og det er lettare å tilpasse det til arbeidsdagen. Eg synes likevel at det ikkje burde vere noko avgrensing her, sidan det er ein del som treng ammefri lenger, og det ikkje alltid er sånn at barnet automatisk vil ha pupp kun morgon, ettermiddag og kveld når det fyller eitt år. Det er jo heller ikkje slik at alle som ammer har ein 8-16-jobb. Viss barnet er i barnehage og ein sjølv jobbar ettermiddag, kveld eller natt så kan det rett og slett bli vanskeleg å oppretthalde amminga utan tilrettelegging i form av ammefri.
Ein annan grunn til avgrensinga til eitt år er nok også at norske myndigheitar tilrår amming i 1 år "eller lengre", noko som er kortare er WHO si tilråding om "two years or beyond". Dei norske tilrådingane er under revisjon, og det blir spanande å sjå om dei endrer denne tilrådinga og om det i såfall også vil eller bør få konsekvensar for lønna ammefri.
Eg synes ikkje behovet for ammefri ved lengre vakter utelukkande skal overlatast til avtalar mellom partane. Eit alternativ ville vere å seie at den betalte ammefritida auker med feks. ein halv time for kvar halve "normalarbeidstid" (3.75 timar) ein jobbar i tillegg, slik at eit 12-timars skift vil gje 1.5 timar betalt ammefri. Det vil ikkje dekke opp det fulle behovet for ammefri for alle, spesielt ikkje dersom det dreier seg om pålagte ekstravakter som kan kome med kort varsel og som medfører at ein ikkje rekk eller kan tilpasse "heimelivet" til dei, men det vil iallfall hjelpe litt.
Det andre som burde ha vore teke med i utrekninga akkurat her er reisetid. Det er sjølvsagt vanskeleg å rekne på, men det er heilt klart ein vesentleg del av arbeidsdagen, kanskje i større grad når ein ammer enn elles. Det er greitt å bu 45 minutt frå jobben til vanleg, men når dette medfører halvanna time ekstra tid borte frå die-barnet så speler det plutseleg ein større rolle. Eg meiner ikkje at reisetida skal vere betalt, men det burde vore teke omsyn til den i utrekninga av arbeidsdagens lengde. Å forvente at ein arbeidstakar skal flytte nærare jobben for ein ammeperiode på 3-4 månader er litt drøyt, og likedan er det vel dei færraste som flytter lenger bort frå jobben for å utløyse retten til ammefri heller...
I likelønnsmeldinga konkluderte departementet med at det var greiast om arbeidsgivar betalte lønna ammefri, fordi det vart for stor overhead om NAV skulle organisere det. Etter nokre rundar med foreldrepengesøknader er det ikkje vanskeleg å vere samd i dette. Ideelt sett så burde kanskje folketrygda dekke dette, men sidan det vil vere snakk om ei ordning som dekker relativt få og som bør vere fleksibel er eg ganske sikker på at det ikkje burde gå inn under NAV... Det er òg slik at mange utvidingar av eksisterande velferdsordningar blir dekka av arbeidsgivar, det siste dømet er at betalt pappaperm etter fødselen (2 veker velferdspermisjon, må ikkje forvekslast med fedrekvoten) kom inn i tariffavtalen for Fellesforbundet ved det siste lønsoppgjeret, sjølv om det opprinneleg var eit krav frå arbeidsgivarsida om at staten skulle dekke (delar av) dette.
Fleksibiliteten i ammefri er viktig fordi behovet endrer seg fort, og det er òg mange som ikkje ammer fram til barnet er eitt år. Viss ordninga faktisk skal dekke ammefri og ikkje vere ein generell fritime for småbarnsforeldre er det viktig at den er fleksibel nok til å dekke både mors og arbeidsgivars behov - slik at mor får den fritida ho treng, men samstundes slik at ho lett kan "sleppe" å få ammefri når det ikkje lenger er behov for det. Eg ser for meg ein lang rekke søknader til NAV for å justere behovet for ammefri, etterfulgt av krav om tilbakebetaling for dei 20 timane med ammefri ein urettmessig fekk pengar for før ein slutta å amme då barnet var 11 månader. Overfor arbeidsgivar er det trass alt snakk om same lønna uansett, så justeringa frå ammefri til vanleg jobb burde vere forhaldsvis enkel.
I dag er det slik at alle kvinner som ammar har rett på ammefri. Likevel er det vanleg å måtte søke om fri hos arbeidsgivar, og ofte med dokumentasjon på at ein fortsatt ammar. At helsesøster eller lege skal måtte dokumentere fortsatt amming er unødig byråkrati - det er dei færraste av desse som krev noko anna enn at mor seier ho ammer, og då kan mor like gjerne seie det til arbeidsgivar.
Søknad om ammefri blir noko litt anna, idet mange arbeidsplassar har standardskjema som skal fyllast ut for alle typar fråver, anten det er lønna eller ulønna, tariff- eller lovfesta. Søknaden SKAL uansett innvilgast når det gjeld ammefri, det er ein lovfesta rettigheit så arbeidsgivar kan ikkje avslå den. Men dokumentasjon frå lege/helsesøster på fortsatt amming bør bort.
Eit problem som vert påpeikt i høyringa er at ingen veit kor mykje dette vil koste. Det finst ingen statistikk over kor mange som tek ut ammefri i dag eller kor lenge/mkje dei gjer dette, og om dei får løn eller ikkje for ammefritida. Kostnadene i framlegget frå departementet er basert på dagens ammeandel for barn mellom ca 8-9 og 12 månader, og at mor tek ammefri i omlag 3-4 månader. Departementet ber høyringsinstansane spesielt om å uttale seg om dei økonomiske konsekvensane. I tillegg gjetter eg på at i det minste arbeidsgivarsida vil kome med oversikt over kor mykje dette kostar i løpet av eit par år.
Mitt håper at betalt ammefri for alle vil gjere at fleire held fram å amme etter at dei byrjer å jobbe igjen. I følge Spedkost-undersøkinga (2007 er det 6% av dei som sluttar å amme før 12 månader som oppgir jobb som viktigaste årsak (8% har dette som nest viktigaste grunn), så det er absolutt ikkje slik at alle norske babyar vil bli amma i tråd med anbefalingane fordi om det blir enklare å amme i arbeidstida. Vonleg vil nokre av desse halde fram å amme litt lenger. Dessverre er det slik at betalt ammefri ikkje gjer at det er gjennomførbart å bruke ordninga. Det har vore lovfesta i mange år, slik at ingen har kunna nektast fri, men likevel er det mange bransjar der ammefri i seg sjølv blir sett på som ugjennomførbart. Dette gjeld spesielt i yrker med krav til tilstadevering gjennom arbeidsdagen - då meiner eg ikkje arbeidstakarens generelle plikt til å vere på jobb, men stillingar der liv og helse er i fare dersom arbeidstakaren ikkje er der. Helsevesenet er eit område der det stadig er vanskeleg å få bruke ammefri-retten, andre er innan barnehage og skule. Å endre haldningane her - både hos arbeidstakarane som må tørre å be om ammefri, og hos arbeidsgivar, som aktivt må legge til rette for det - er nok eit mykje viktigare felt enn betalt ammefri.
Eg vil gjerne høyre dine erfaringar med ammefri - anten du er arbeidstakar, arbeidsgivar, kollega eller noko heilt anna.
Stortingsmeldinga tar blant anna opp retten til betalt ammefri. Ammefri har alle arbeidstakarar rett på, men betalt ammefri er eit gode for mykje færre: omlag 65% av arbeidstakarane har betalt ammefri.
Det var tre ulike løysingar for dette som vart drøft i meldinga: ammefri dekka av folketrygda (NAV), av arbeidsgivar gjennom lovpålegg eller av arbeidsgivar gjennom avtaler. I dag er det ei delt løysing ved at retten til ammefri er slått fast i Arbeidsmiljølovens (AML) §12-8, medan lønnskompensasjon for dette gis gjennom avtalar i arbeidslivet (tariffavtalar). I det offentlege er det 2 timar ammefri til dei som treng det, medan i det private varierer det om ein har rett på betalt ammefri, og kor mykje og kor lenge. Ialt har omlag 95% av dei som er dekka av tariffavtaler rett på betalt ammefri, og i privat sektor omfattar dette ca halvparten av arbeidstakarane.
På grunn av dei høge administrative kostnadene ved å la NAV administrere ei ordning med betalt ammefri valde regjeringa i stortingsmeldinga å gå inn for at arbeidsgiver skal betale for dette, gjennom ei lovpålagt ordning som dermed vil gjelde samtlege arbeidstakere.
For eit par månader sidan sendte barne-, familie- og likestillingsdepartementet ut ei høyring med forslag til lovendring om dette.
Endringa vil seie at AML utvidast med eit avsnitt om retten til lønna ammefri. Retten til løn er avgrensa til 1 time pr dag inntil barnet er 1 år, men det er framleis rett til å ta så lang ammefri ein treng så lenge som ein treng det, slik dagens §12-8 opnar for. I tillegg er dei klare på at dette er meint som ei minimumsløysing, og andre ordningar som er til gunst for arbeidstakar kan gis ved avtale - som i dag. Dermed er det ingen grunn til å tru at tariffavtalane vil bli vesentleg endra pga dette. Det blir jo akkurat som med den femte ferieveka - veldig mange har avtale om denne, sjølv om ferielova berre seier 4 veker og 1 dag ferie.
Konkret så består forslaget i at mødre som jobbar fulltidsdag får rett til 1 time betalt ammefri per dag, medan kvinner som jobbar tilnærma fulltidsdag får rett til 0.5 timar ammefri. Kva som er ein fulltidsdag vert drøfta ganske inngåande, og forslaget ender på at dette er 7.5 timar inkludert "Ordinære pauser i arbeidsdagen som matpause (med eller uten lønn) eller andre vanlige, korte pauser på arbeidsplassen [...]. Det samme gjelder korte situasjonsbetingete nedkortinger av arbeidstiden, som for eksempel lege- eller tannlegebesøk eller akutt sykefravær." I tillegg skal ammefritid reknast med, sidan det skal takast utgangspunkt i arbeidstida før ammefri.
Dermed er det teke omsyn til det faktiske fråveret som arbeidsdagen medfører, noko som er meir fornuftig enn å berre rekne lønna arbeidstid - som ikkje nødvendigvis er tida ein er forventa å opphalde seg på eller nær arbeidsplassen.
Kvinner som jobbar "tilnærma fulltid", dvs 7 timar kvar dag etter definisjonen over, har rett på ein halv time ammefri. Her er grensa satt ved 7 timar for å sikre at dei ikkje ender opp med lengre netto arbeidstid enn kvinner som jobbar litt lengre dag og dermed får fri.
Ein ting det ikkje er teke omsyn til er dei som har vesentleg lengre skift/arbeidsdagar enn 7.5 timar, anten dette skuldast at skiftordninga er sånn eller at ein jobbar doble eller forlenga vakter, eller overtid. Framlegget nemner såvidt dette, men meiner det skal løysast ved avtaler mellom partane i arbeidslivet.
At ammefri blir ein lønna rettigheit synes eg er bra. Det gjer at det iallfall ikkje er pengane det står på for den einskilde arbeidstakar.
Dessverre er det nok slik at endringa i loven ikkje nødvendigvis gjer det lettare å faktisk ta ut ammefri, sjølv om ein no slepp å tape løn på det. At kvinner får tilrettelagt arbeidsdagen til å ta lengre pausar eller forkorte dagen i endane er vanskeleg mange stader. På veldig mange arbeidsplassar er dette det eg vil kalle ein kunstig vanskelegheit. Det er som oftast ikkje vanskeleg å la nokon jobbe ein time mindre per dag - planlagt og regelbunde. Same arbeidsgivar må takle at ein tilsett er hos lege eller fysioterapeut på dagtid innimellom, eller at nokon blir sjuke eller får sjuke barn på kort varsel. Då burde dei òg klare å legge til rette for at ein del kvinner får ein time mindre arbeidstid om dagen.
Andre stader er det eit reelt problem å legge til rette for ammefri å grunn av arbeidets karakter - alle trengs på jobb heile tida, og sjølv det å ta spisepause er ein komplisert kabal å få til å gå opp, i tillegg til at arbeidsdagen ikkje enkelt kan gjerast kortare pga. behov for feks. rapportering. Men også på desse arbeidsplassane har dei tilsette rett til ammefri - arbeidsgivar må anten sørge for at det vert mogleg, eller så må dei unntas frå dette i AML (slik offshore-arbeidarar er). Sistnemnde trur eg det er lite sannsynleg at vil få gjennomslag....
Det er nokre punkt i lovframlegget eg synes burde vore annleis.
Forslaget avgrenser lønna ammefri til barnet er eitt år. Det er ikkje noko avgrensing av ammefri-rettigheiten som alt finst, den gjeld altså så lenge ein har behov for det uansett alder på barnet. Avgrensinga er gjort fordi dei rekner med at få har behov for ammefri utover eitt år, sidan barnet som regel er amma mindre då og det er lettare å tilpasse det til arbeidsdagen. Eg synes likevel at det ikkje burde vere noko avgrensing her, sidan det er ein del som treng ammefri lenger, og det ikkje alltid er sånn at barnet automatisk vil ha pupp kun morgon, ettermiddag og kveld når det fyller eitt år. Det er jo heller ikkje slik at alle som ammer har ein 8-16-jobb. Viss barnet er i barnehage og ein sjølv jobbar ettermiddag, kveld eller natt så kan det rett og slett bli vanskeleg å oppretthalde amminga utan tilrettelegging i form av ammefri.
Ein annan grunn til avgrensinga til eitt år er nok også at norske myndigheitar tilrår amming i 1 år "eller lengre", noko som er kortare er WHO si tilråding om "two years or beyond". Dei norske tilrådingane er under revisjon, og det blir spanande å sjå om dei endrer denne tilrådinga og om det i såfall også vil eller bør få konsekvensar for lønna ammefri.
Eg synes ikkje behovet for ammefri ved lengre vakter utelukkande skal overlatast til avtalar mellom partane. Eit alternativ ville vere å seie at den betalte ammefritida auker med feks. ein halv time for kvar halve "normalarbeidstid" (3.75 timar) ein jobbar i tillegg, slik at eit 12-timars skift vil gje 1.5 timar betalt ammefri. Det vil ikkje dekke opp det fulle behovet for ammefri for alle, spesielt ikkje dersom det dreier seg om pålagte ekstravakter som kan kome med kort varsel og som medfører at ein ikkje rekk eller kan tilpasse "heimelivet" til dei, men det vil iallfall hjelpe litt.
Det andre som burde ha vore teke med i utrekninga akkurat her er reisetid. Det er sjølvsagt vanskeleg å rekne på, men det er heilt klart ein vesentleg del av arbeidsdagen, kanskje i større grad når ein ammer enn elles. Det er greitt å bu 45 minutt frå jobben til vanleg, men når dette medfører halvanna time ekstra tid borte frå die-barnet så speler det plutseleg ein større rolle. Eg meiner ikkje at reisetida skal vere betalt, men det burde vore teke omsyn til den i utrekninga av arbeidsdagens lengde. Å forvente at ein arbeidstakar skal flytte nærare jobben for ein ammeperiode på 3-4 månader er litt drøyt, og likedan er det vel dei færraste som flytter lenger bort frå jobben for å utløyse retten til ammefri heller...
I likelønnsmeldinga konkluderte departementet med at det var greiast om arbeidsgivar betalte lønna ammefri, fordi det vart for stor overhead om NAV skulle organisere det. Etter nokre rundar med foreldrepengesøknader er det ikkje vanskeleg å vere samd i dette. Ideelt sett så burde kanskje folketrygda dekke dette, men sidan det vil vere snakk om ei ordning som dekker relativt få og som bør vere fleksibel er eg ganske sikker på at det ikkje burde gå inn under NAV... Det er òg slik at mange utvidingar av eksisterande velferdsordningar blir dekka av arbeidsgivar, det siste dømet er at betalt pappaperm etter fødselen (2 veker velferdspermisjon, må ikkje forvekslast med fedrekvoten) kom inn i tariffavtalen for Fellesforbundet ved det siste lønsoppgjeret, sjølv om det opprinneleg var eit krav frå arbeidsgivarsida om at staten skulle dekke (delar av) dette.
Fleksibiliteten i ammefri er viktig fordi behovet endrer seg fort, og det er òg mange som ikkje ammer fram til barnet er eitt år. Viss ordninga faktisk skal dekke ammefri og ikkje vere ein generell fritime for småbarnsforeldre er det viktig at den er fleksibel nok til å dekke både mors og arbeidsgivars behov - slik at mor får den fritida ho treng, men samstundes slik at ho lett kan "sleppe" å få ammefri når det ikkje lenger er behov for det. Eg ser for meg ein lang rekke søknader til NAV for å justere behovet for ammefri, etterfulgt av krav om tilbakebetaling for dei 20 timane med ammefri ein urettmessig fekk pengar for før ein slutta å amme då barnet var 11 månader. Overfor arbeidsgivar er det trass alt snakk om same lønna uansett, så justeringa frå ammefri til vanleg jobb burde vere forhaldsvis enkel.
I dag er det slik at alle kvinner som ammar har rett på ammefri. Likevel er det vanleg å måtte søke om fri hos arbeidsgivar, og ofte med dokumentasjon på at ein fortsatt ammar. At helsesøster eller lege skal måtte dokumentere fortsatt amming er unødig byråkrati - det er dei færraste av desse som krev noko anna enn at mor seier ho ammer, og då kan mor like gjerne seie det til arbeidsgivar.
Søknad om ammefri blir noko litt anna, idet mange arbeidsplassar har standardskjema som skal fyllast ut for alle typar fråver, anten det er lønna eller ulønna, tariff- eller lovfesta. Søknaden SKAL uansett innvilgast når det gjeld ammefri, det er ein lovfesta rettigheit så arbeidsgivar kan ikkje avslå den. Men dokumentasjon frå lege/helsesøster på fortsatt amming bør bort.
Eit problem som vert påpeikt i høyringa er at ingen veit kor mykje dette vil koste. Det finst ingen statistikk over kor mange som tek ut ammefri i dag eller kor lenge/mkje dei gjer dette, og om dei får løn eller ikkje for ammefritida. Kostnadene i framlegget frå departementet er basert på dagens ammeandel for barn mellom ca 8-9 og 12 månader, og at mor tek ammefri i omlag 3-4 månader. Departementet ber høyringsinstansane spesielt om å uttale seg om dei økonomiske konsekvensane. I tillegg gjetter eg på at i det minste arbeidsgivarsida vil kome med oversikt over kor mykje dette kostar i løpet av eit par år.
Mitt håper at betalt ammefri for alle vil gjere at fleire held fram å amme etter at dei byrjer å jobbe igjen. I følge Spedkost-undersøkinga (2007 er det 6% av dei som sluttar å amme før 12 månader som oppgir jobb som viktigaste årsak (8% har dette som nest viktigaste grunn), så det er absolutt ikkje slik at alle norske babyar vil bli amma i tråd med anbefalingane fordi om det blir enklare å amme i arbeidstida. Vonleg vil nokre av desse halde fram å amme litt lenger. Dessverre er det slik at betalt ammefri ikkje gjer at det er gjennomførbart å bruke ordninga. Det har vore lovfesta i mange år, slik at ingen har kunna nektast fri, men likevel er det mange bransjar der ammefri i seg sjølv blir sett på som ugjennomførbart. Dette gjeld spesielt i yrker med krav til tilstadevering gjennom arbeidsdagen - då meiner eg ikkje arbeidstakarens generelle plikt til å vere på jobb, men stillingar der liv og helse er i fare dersom arbeidstakaren ikkje er der. Helsevesenet er eit område der det stadig er vanskeleg å få bruke ammefri-retten, andre er innan barnehage og skule. Å endre haldningane her - både hos arbeidstakarane som må tørre å be om ammefri, og hos arbeidsgivar, som aktivt må legge til rette for det - er nok eit mykje viktigare felt enn betalt ammefri.
Eg vil gjerne høyre dine erfaringar med ammefri - anten du er arbeidstakar, arbeidsgivar, kollega eller noko heilt anna.
Abonner på:
Innlegg (Atom)