Praktisk gjennomføring av ammefri

Retten til ammefri er stadfesta i Arbeidsmiljøloven §12-8: Kvinne som ammer sitt barn kan kreve den fri hun av den grunn trenger. Fritiden kan for eksempel tas ut i minst en halv time to ganger daglig eller som redusert arbeidstid med inntil én time hver dag. (Setninga om kordan ammefri kan tas ut er eit eksempel, ikkje ein regel.)

Det er viktig å merke seg at ammefri etter Arbeidsmiljølova er utan løn. Det er ingen tidsavgrensingar for uttak av ammefri, korkje per dag eller i forhald til barnets alder.

Ca. 60% av arbeidstakarane jobber i verksemder der det er inngått tariffavtaler som gir betalt ammefri. Dette gjeld bla. i all offentleg verksemd som ligg under hovudtariffavtale for staten, fylkeskommunane og kommunane (inkludert Oslo kommune), og i mange av tariffavtalane for det private. I det offentlege er det 2 timar betalt ammefri så lenge ein ammar, andre stader kan det vere mindre tid pr dag og det kan vere ei aldersgrense. Sjekk personalhandbok/-reglement eller liknande der du jobber for å finne ut kva som gjeld for deg.

Arbeidsgivar krev av og til dokumentasjon på at du ammar, dette kan du få frå helsesøster eller lege.



Ammefri i helsevesenet.

I løpet av 2013 blir ei endring til Arbeidsmiljølova som gir betalt ammefri til alle vedteke. Det blir då 1 time betalt ammefri pr dag dersom arbeidsdagen varer meir enn 7 timar.

I tillegg til Arbeidsmiljølova er Likestillingslovas §3 relevant. Den seier at Direkte eller indirekte forskjellsbehandling av kvinner og menn er ikke tillatt. Med direkte forskjellsbehandling menes handlinger som [...] setter en kvinne i en dårligere stilling enn hun ellers ville ha vært på grunn av graviditet eller fødsel, eller setter en kvinne eller en mann i en dårligere stilling enn vedkommende ellers ville ha vært på grunn av utnyttelse av permisjonsrettigheter som er forbeholdt mor eller far. Å ikkje stille passande rom til disposisjon for amming eller pumping er døme på slik diskriminering, ettersom det medfører at ei ammande kvinne ikkje både kan jobbe og fortsette å amme.

Men ein ting er retten til ammefri, ein anna er å faktisk få til den praktiske gjennomføringa. Det er det dessverre mange som har problem med, og mange gir nok opp amminga, eller trapper kraftig ned på den, fordi dei ikkje får til gode ordningar på jobb.

Retten til ammefri er absolutt. Arbeidsgivar kan ikkje nekte deg det, heller ikkje med henvisning til at det medfører store ulemper for dei om du treng fri. Du har rett på den fritida du treng for å amme ditt barn - altså på dei tidspunkt og av den lengda du treng for å faktisk få gjort det. Eventuelt innleige av ekstra personell for å sikre bemanninga er arbeidsgivars ansvar. Du skal ikkje tape økonomisk på å feks. få færre kvelds- eller nattevakter for at arbeidagivar skal få ein kabal til å gå opp.

Korkje arbeidsmiljølova eller likestillingslova er spesielt konkrete eller tydelege på dette. Men både Arbeidstilsynet og Likestillings- og diskrimineringsombudet (LDO) har uttalt seg om ammefri.

LDO har i brev til meg (sak 13/782) sagt at "dersom arbeidsgiver ikke tilrettelegger for at ansatte skal kunne amme eller pumpe, vil dette kunne være i strid med forbudet mot direkte diskriminering i likestillingsloven § 3 annet ledd. [...] Det er ganske klart at det etter likestillingsloven kan stilles krav om at arbeidsgiver skal tilrettelegge slik at de ansatte skal kunne amme og pumpe på en tilfredsstillende måte. Det er imidlertid uklart hvilke konkrete tiltak arbeidsgiver må gjennomføre for at en slik tilretteleggingsplikt skal være i tråd med likestillingsloven. Det kan for eksempel mest sannsynlig ikke kreves at arbeidsgiver skal sørge for et eget rom kun til amming og pumping. Det må imidlertid etter likestillingsloven kunne stilles krav om at arbeidsgiver sørger for å ha tilgjengelig et egnet rom, uten innsyn og som man kan låse, for å kunne amme og pumpe."

Dei har også behandla ein sak i Likestillings- og diskrimineringsnemnda der ein lege vart nekta å bytte turnusteneste pga. amming og vart forsinka i studiet på grunn av dette, og konkluderte då med at dette var diskriminerande, ettersom ho vart satt i ein dårlegare stilling pga graviditet/amming.

Arbeidsmiljølova er det altså Arbeidstilsynet som "passer på". Dette gjeld også §12-8 om ammefri, og tilsynet har faktisk lagd ein eigen rettleiar om Arbeidstakere som er gravide, nylig har født eller ammer – risikovurdering og iverksetting av tiltak.

Dei skriv at "tilgang til egnede fasiliteter, på eller nær arbeidsstedet, hvor mødre kan amme eller pumpe seg for å lagre melk til amming, kan lette ammingen for arbeidende kvinner og dermed beskytte helsen til både mor og barn i betydelig grad.

Det er godtgjort at amming kan bidra til å beskytte moren mot kreft og barnet mot visse sykdommer i spedbarns-alderen. Hindringer for amming på arbeidsplassen kan påvirke helsen til både mor og barn i betydelig grad." (Vakre ord for ein ammehjelper!)

Rettleiaren inneheld konkrete tiltak som arbeidsgivar er pliktig å gjennomføre dersom tilsette har behov for det for å kunne amme/pumpe på jobb.

— tilgang til et privat rom der moren kan amme eller pumpe ut morsmelk,
— bruk av sikre, rene kjøleskap for lagring av morsmelk og muligheter for å vaske, sterilisere og lagre beholdere,
— frihet til å pumpe ut morsmelk eller amme uten tap av lønn eller ytelser og uten frykt for sanksjoner.


I desember 2012 behandla tvisteløsningnemnda til Arbeidstilsynet ein sak der ei kvinne ba om ammefri (og nedsett arbeidstid). Saken kan virke kompleks, og nemnda er splitta i svaret sitt, men når det gjeld ammefri er dei klinkande klare:

"Ammefri
[...]
Loven setter ingen øvre grense for den tidsperioden kvinnen kan kreve daglig fri for å amme sitt barn. Utover at kvinnen faktisk må amme, oppstilles heller ingen betingende vilkår for retten til fri. Nemnda kan derfor ikke se at arbeidsgiver har grunnlag for å avslå As søknad om ammefri."


Med andre ord seier dei at kvinner som ammar har rett på ammefri, og arbeidsgivar kan ikkje avslå eit ynskje om ammefri, så lenge kvinna faktisk ammar.

Arbeidstilsynet kan kontaktast dersom ein treng hjelp til å få arbeidsgivar til å gjennomføre nødvendige tiltak for å kunne ta ammefri. Likestillings- og diskrimineringsombodet kan svare på om ordningar på arbeidsplassen er diskriminerande.

Ammehjelpen har ein artikkel om kordan kombinere amming og jobb.

Dessverre er det framleis sånn at kvinner må kjempe for å få ammefri. Retten er på vår side - ammar du så kan ikkje arbeidsgivar nekte deg ammefri. Mange arbeidsgivarar vil dessverre forsøke å stikke kjepper i hjula ved å insinuere at ein ikkje har rett på ammefri fordi barnet er for gamalt, be om ekstra dokumentasjon osv. Når alt dette så er levert får ein så høyre at arbeidet blir så tungt eller travelt for dei som ikkje har ammefri, at det blir ein vanskeleg situasjon osv. Dette er hersketeknikkar! Kvinner som ammar har rett på ammefri, så enkelt er det.

Truer fedrene amminga?

Gro Nylander er ute og uttaler seg om foreldrepermisjonen, og meiner fedrekvoten truer amminga. Joacim Lund i Aftenposten meiner ho ikkje lenger snakker ammingas sak - det er eg usamd i, men eg er òg usamd i det ho seier om foreldrepermisjonen.

For det første er det altså ikkje sånn at auka fedrekvote har ført til tilsvarande mindre permisjon tilgjengeleg for mor. Av dei 14 vekene fedrekvota er er det 3 som er teke frå fellesdelen, dei andre 11 er nye veker. I tillegg har vi vi fått tredelt permisjon, som betyr at mor og far har like lang kvote (14 veker, pluss 3 veker til mor før fødsel - så mor har 17 veker) og så kan resten (19 eller 29 veker) delast som foreldra vil. Inntil 2012 var mors permisjon 3 veker før fødsel og 6 veker etter, så dette er eit styrking av mors rettar. Defaulten for permisjonsfordelinga er forøvrig framleis på mor: inntil far har sendt inn sin søknad (evt søkt om utsetting) så løper permisjonen for mor inntil det gjenstår 14 veker (altså fedrekvoten).

For det andre er det - med den statistikken som er tilgjengeleg i dag (undersøkingar frå 2007/2008 er så vidt eg veit dei nyaste) - ikkje mogleg å sjå nokon samanheng mellom auka fedrekvote og lågare ammefrekvens. Tvert om, i perioden frå 1996 til 2009 auka ammefrekvensen ved alle aldre (feks. frå 36% til 36% ved 12 månaders alder) samstundes som fedrekvoten auka frå 4 til 10 veker. Eg har skrive meir om dette her.

Den siste undersøkinga av spedbarnskosthald (herunder amming) i Noreg er frå 2007/2008, og der var det 6% som oppgav "mor begynte å arbeide/studere" som viktigste grunn til å slutte å amme. "Barnet ville ikke" oppgis av 35%, og "for lite melk" av 19% (alt dette før 12 mnd). Og tala blir ikkje betre for dei som er spurt om korfor dei slutta å amme før 6 mnd: 37% hadde for lite mjølk, 15% meinte barnet ikkje vlle meir - og 1% byrja jobbe/studere.

Eg er naturlegvis veldig, veldig, veldig samd med Gro Nylander i at barselomsorgen må styrkast, og av den grunn er eg vanvittig mykje meir bekymra over at godt over halvparten av dei som slutter å amme før 6 mnd meiner dei har lite mjølk eller at barnet ikkje ville ammast meir. Dette er rett og slett problem mange burde fått kvalifisert hjelp med! Som ammehjelper har eg fått MANGE spørsmål frå kvinner som seier dei har lite mjølk eller at barnet ikkje vil die, og i veldig mange tilfelle finst det råd. Ja, det kan vere strevsamt for mor, og eg har ingen problem med å forstå kvinner som bestemmer seg for at nok er nok, den innsatsen dei må legge ned for å fortsette amminga er for stor, så dei slutter - det er heilt i orden! Poenget er at kvinnene må få tilbod om god hjelp med slike problem, og det er det altfor mange som ikkje får i dag.

Det er så mange mistydingar, så mange dårlege "hjelpere" (herunder både barsel, helsesøstre, venninner og svigermødre) der ute - er det riktig at så mykje fokus skal vere på kvinner som gir opp amminga fordi dei går ut i jobb, uavhengig av kor frivillig eller ufrivillig det er? Er det meir politisk korrekt å angripe fedrekvoten og deling av foreldrepermisjonen enn å stille spørsmål ved kunnskapen om amming hos helsepersonell, om oppfølging av barselkvinnene, om det er ein samanheng mellom innsparingar og føderush på sjukehusa og det at kvinner slutter å amme?

Eg har vore ammehjelper eit par år no, og eg har fått nokre spørsmål om kordan det skal gå med amminga når mor byrjer jobbe, det skal eg på ingen måte underslå. Eg har imidlertid fått langt fleire spørsmål om lite mjølk, om mjølkespreng, om barn med sugeproblem og brystvegring, om uoppdaga stramme tungebånd og skeive nakker. Det er etter mi meining der problema ligg, desse mødrene sitt ikkje og bekymrer seg for kva dei skal gjere når permisjonen er slutt om 7-8 månader, det er ikkje derfor dei opplever at "barnet vil ikkje die" eller meiner dei har for lite mjølk. Og desse problema burde ikkje vere VÅRE; det er ikkje frivillige som svarer på telefon og epost i ledige stunder som skulle hjulpe desse mødrene.

Det er sjølvsagt mogleg å ha to tankar i hovudet på ein gong, og meine at både dårleg barselomsorg og fedrekvote truer amminga. Men for meg er gapet mellom desse to tinga så stort at det å koble fedrekvoten til ein eventuell ammenedgang blir ganske bagatellmessig i forhald til den dårlege hjelpa mange kvinner får i dei sårbare vekene etter fødsel.