Lovendringsframlegg om betalt ammefri på høyring

Stortingsmelding 6 (2010–2011) Likestilling for likelønn vart 12. april 2011 samrøystes vedteke i Stortinget.

Stortingsmeldinga tar blant anna opp retten til betalt ammefri. Ammefri har alle arbeidstakarar rett på, men betalt ammefri er eit gode for mykje færre: omlag 65% av arbeidstakarane har betalt ammefri.

Det var tre ulike løysingar for dette som vart drøft i meldinga: ammefri dekka av folketrygda (NAV), av arbeidsgivar gjennom lovpålegg eller av arbeidsgivar gjennom avtaler. I dag er det ei delt løysing ved at retten til ammefri er slått fast i Arbeidsmiljølovens (AML) §12-8, medan lønnskompensasjon for dette gis gjennom avtalar i arbeidslivet (tariffavtalar). I det offentlege er det 2 timar ammefri til dei som treng det, medan i det private varierer det om ein har rett på betalt ammefri, og kor mykje og kor lenge. Ialt har omlag 95% av dei som er dekka av tariffavtaler rett på betalt ammefri, og i privat sektor omfattar dette ca halvparten av arbeidstakarane.

På grunn av dei høge administrative kostnadene ved å la NAV administrere ei ordning med betalt ammefri valde regjeringa i stortingsmeldinga å gå inn for at arbeidsgiver skal betale for dette, gjennom ei lovpålagt ordning som dermed vil gjelde samtlege arbeidstakere.

For eit par månader sidan sendte barne-, familie- og likestillingsdepartementet ut ei høyring med forslag til lovendring om dette.

Endringa vil seie at AML utvidast med eit avsnitt om retten til lønna ammefri. Retten til løn er avgrensa til 1 time pr dag inntil barnet er 1 år, men det er framleis rett til å ta så lang ammefri ein treng så lenge som ein treng det, slik dagens §12-8 opnar for. I tillegg er dei klare på at dette er meint som ei minimumsløysing, og andre ordningar som er til gunst for arbeidstakar kan gis ved avtale - som i dag. Dermed er det ingen grunn til å tru at tariffavtalane vil bli vesentleg endra pga dette. Det blir jo akkurat som med den femte ferieveka - veldig mange har avtale om denne, sjølv om ferielova berre seier 4 veker og 1 dag ferie.

Konkret så består forslaget i at mødre som jobbar fulltidsdag får rett til 1 time betalt ammefri per dag, medan kvinner som jobbar tilnærma fulltidsdag får rett til 0.5 timar ammefri. Kva som er ein fulltidsdag vert drøfta ganske inngåande, og forslaget ender på at dette er 7.5 timar inkludert "Ordinære pauser i arbeidsdagen som matpause (med eller uten lønn) eller andre vanlige, korte pauser på arbeidsplassen [...]. Det samme gjelder korte situasjonsbetingete nedkortinger av arbeidstiden, som for eksempel lege- eller tannlegebesøk eller akutt sykefravær." I tillegg skal ammefritid reknast med, sidan det skal takast utgangspunkt i arbeidstida før ammefri.

Dermed er det teke omsyn til det faktiske fråveret som arbeidsdagen medfører, noko som er meir fornuftig enn å berre rekne lønna arbeidstid - som ikkje nødvendigvis er tida ein er forventa å opphalde seg på eller nær arbeidsplassen.

Kvinner som jobbar "tilnærma fulltid", dvs 7 timar kvar dag etter definisjonen over, har rett på ein halv time ammefri. Her er grensa satt ved 7 timar for å sikre at dei ikkje ender opp med lengre netto arbeidstid enn kvinner som jobbar litt lengre dag og dermed får fri.

Ein ting det ikkje er teke omsyn til er dei som har vesentleg lengre skift/arbeidsdagar enn 7.5 timar, anten dette skuldast at skiftordninga er sånn eller at ein jobbar doble eller forlenga vakter, eller overtid. Framlegget nemner såvidt dette, men meiner det skal løysast ved avtaler mellom partane i arbeidslivet.

At ammefri blir ein lønna rettigheit synes eg er bra. Det gjer at det iallfall ikkje er pengane det står på for den einskilde arbeidstakar.

Dessverre er det nok slik at endringa i loven ikkje nødvendigvis gjer det lettare å faktisk ta ut ammefri, sjølv om ein no slepp å tape løn på det. At kvinner får tilrettelagt arbeidsdagen til å ta lengre pausar eller forkorte dagen i endane er vanskeleg mange stader. På veldig mange arbeidsplassar er dette det eg vil kalle ein kunstig vanskelegheit. Det er som oftast ikkje vanskeleg å la nokon jobbe ein time mindre per dag - planlagt og regelbunde. Same arbeidsgivar må takle at ein tilsett er hos lege eller fysioterapeut på dagtid innimellom, eller at nokon blir sjuke eller får sjuke barn på kort varsel. Då burde dei òg klare å legge til rette for at ein del kvinner får ein time mindre arbeidstid om dagen.

Andre stader er det eit reelt problem å legge til rette for ammefri å grunn av arbeidets karakter - alle trengs på jobb heile tida, og sjølv det å ta spisepause er ein komplisert kabal å få til å gå opp, i tillegg til at arbeidsdagen ikkje enkelt kan gjerast kortare pga. behov for feks. rapportering. Men også på desse arbeidsplassane har dei tilsette rett til ammefri - arbeidsgivar må anten sørge for at det vert mogleg, eller så må dei unntas frå dette i AML (slik offshore-arbeidarar er). Sistnemnde trur eg det er lite sannsynleg at vil få gjennomslag....

Det er nokre punkt i lovframlegget eg synes burde vore annleis.

Forslaget avgrenser lønna ammefri til barnet er eitt år. Det er ikkje noko avgrensing av ammefri-rettigheiten som alt finst, den gjeld altså så lenge ein har behov for det uansett alder på barnet. Avgrensinga er gjort fordi dei rekner med at få har behov for ammefri utover eitt år, sidan barnet som regel er amma mindre då og det er lettare å tilpasse det til arbeidsdagen. Eg synes likevel at det ikkje burde vere noko avgrensing her, sidan det er ein del som treng ammefri lenger, og det ikkje alltid er sånn at barnet automatisk vil ha pupp kun morgon, ettermiddag og kveld når det fyller eitt år. Det er jo heller ikkje slik at alle som ammer har ein 8-16-jobb. Viss barnet er i barnehage og ein sjølv jobbar ettermiddag, kveld eller natt så kan det rett og slett bli vanskeleg å oppretthalde amminga utan tilrettelegging i form av ammefri.

Ein annan grunn til avgrensinga til eitt år er nok også at norske myndigheitar tilrår amming i 1 år "eller lengre", noko som er kortare er WHO si tilråding om "two years or beyond". Dei norske tilrådingane er under revisjon, og det blir spanande å sjå om dei endrer denne tilrådinga og om det i såfall også vil eller bør få konsekvensar for lønna ammefri.

Eg synes ikkje behovet for ammefri ved lengre vakter utelukkande skal overlatast til avtalar mellom partane. Eit alternativ ville vere å seie at den betalte ammefritida auker med feks. ein halv time for kvar halve "normalarbeidstid" (3.75 timar) ein jobbar i tillegg, slik at eit 12-timars skift vil gje 1.5 timar betalt ammefri. Det vil ikkje dekke opp det fulle behovet for ammefri for alle, spesielt ikkje dersom det dreier seg om pålagte ekstravakter som kan kome med kort varsel og som medfører at ein ikkje rekk eller kan tilpasse "heimelivet" til dei, men det vil iallfall hjelpe litt.

Det andre som burde ha vore teke med i utrekninga akkurat her er reisetid. Det er sjølvsagt vanskeleg å rekne på, men det er heilt klart ein vesentleg del av arbeidsdagen, kanskje i større grad når ein ammer enn elles. Det er greitt å bu 45 minutt frå jobben til vanleg, men når dette medfører halvanna time ekstra tid borte frå die-barnet så speler det plutseleg ein større rolle. Eg meiner ikkje at reisetida skal vere betalt, men det burde vore teke omsyn til den i utrekninga av arbeidsdagens lengde. Å forvente at ein arbeidstakar skal flytte nærare jobben for ein ammeperiode på 3-4 månader er litt drøyt, og likedan er det vel dei færraste som flytter lenger bort frå jobben for å utløyse retten til ammefri heller...

I likelønnsmeldinga konkluderte departementet med at det var greiast om arbeidsgivar betalte lønna ammefri, fordi det vart for stor overhead om NAV skulle organisere det. Etter nokre rundar med foreldrepengesøknader er det ikkje vanskeleg å vere samd i dette. Ideelt sett så burde kanskje folketrygda dekke dette, men sidan det vil vere snakk om ei ordning som dekker relativt få og som bør vere fleksibel er eg ganske sikker på at det ikkje burde gå inn under NAV... Det er òg slik at mange utvidingar av eksisterande velferdsordningar blir dekka av arbeidsgivar, det siste dømet er at betalt pappaperm etter fødselen (2 veker velferdspermisjon, må ikkje forvekslast med fedrekvoten) kom inn i tariffavtalen for Fellesforbundet ved det siste lønsoppgjeret, sjølv om det opprinneleg var eit krav frå arbeidsgivarsida om at staten skulle dekke (delar av) dette.

Fleksibiliteten i ammefri er viktig fordi behovet endrer seg fort, og det er òg mange som ikkje ammer fram til barnet er eitt år. Viss ordninga faktisk skal dekke ammefri og ikkje vere ein generell fritime for småbarnsforeldre er det viktig at den er fleksibel nok til å dekke både mors og arbeidsgivars behov - slik at mor får den fritida ho treng, men samstundes slik at ho lett kan "sleppe" å få ammefri når det ikkje lenger er behov for det. Eg ser for meg ein lang rekke søknader til NAV for å justere behovet for ammefri, etterfulgt av krav om tilbakebetaling for dei 20 timane med ammefri ein urettmessig fekk pengar for før ein slutta å amme då barnet var 11 månader. Overfor arbeidsgivar er det trass alt snakk om same lønna uansett, så justeringa frå ammefri til vanleg jobb burde vere forhaldsvis enkel.

I dag er det slik at alle kvinner som ammar har rett på ammefri. Likevel er det vanleg å måtte søke om fri hos arbeidsgivar, og ofte med dokumentasjon på at ein fortsatt ammar. At helsesøster eller lege skal måtte dokumentere fortsatt amming er unødig byråkrati - det er dei færraste av desse som krev noko anna enn at mor seier ho ammer, og då kan mor like gjerne seie det til arbeidsgivar.

Søknad om ammefri blir noko litt anna, idet mange arbeidsplassar har standardskjema som skal fyllast ut for alle typar fråver, anten det er lønna eller ulønna, tariff- eller lovfesta. Søknaden SKAL uansett innvilgast når det gjeld ammefri, det er ein lovfesta rettigheit så arbeidsgivar kan ikkje avslå den. Men dokumentasjon frå lege/helsesøster på fortsatt amming bør bort.

Eit problem som vert påpeikt i høyringa er at ingen veit kor mykje dette vil koste. Det finst ingen statistikk over kor mange som tek ut ammefri i dag eller kor lenge/mkje dei gjer dette, og om dei får løn eller ikkje for ammefritida. Kostnadene i framlegget frå departementet er basert på dagens ammeandel for barn mellom ca 8-9 og 12 månader, og at mor tek ammefri i omlag 3-4 månader. Departementet ber høyringsinstansane spesielt om å uttale seg om dei økonomiske konsekvensane. I tillegg gjetter eg på at i det minste arbeidsgivarsida vil kome med oversikt over kor mykje dette kostar i løpet av eit par år.

Mitt håper at betalt ammefri for alle vil gjere at fleire held fram å amme etter at dei byrjer å jobbe igjen. I følge Spedkost-undersøkinga (2007 er det 6% av dei som sluttar å amme før 12 månader som oppgir jobb som viktigaste årsak (8% har dette som nest viktigaste grunn), så det er absolutt ikkje slik at alle norske babyar vil bli amma i tråd med anbefalingane fordi om det blir enklare å amme i arbeidstida. Vonleg vil nokre av desse halde fram å amme litt lenger. Dessverre er det slik at betalt ammefri ikkje gjer at det er gjennomførbart å bruke ordninga. Det har vore lovfesta i mange år, slik at ingen har kunna nektast fri, men likevel er det mange bransjar der ammefri i seg sjølv blir sett på som ugjennomførbart. Dette gjeld spesielt i yrker med krav til tilstadevering gjennom arbeidsdagen - då meiner eg ikkje arbeidstakarens generelle plikt til å vere på jobb, men stillingar der liv og helse er i fare dersom arbeidstakaren ikkje er der. Helsevesenet er eit område der det stadig er vanskeleg å få bruke ammefri-retten, andre er innan barnehage og skule. Å endre haldningane her - både hos arbeidstakarane som må tørre å be om ammefri, og hos arbeidsgivar, som aktivt må legge til rette for det - er nok eit mykje viktigare felt enn betalt ammefri.

Eg vil gjerne høyre dine erfaringar med ammefri - anten du er arbeidstakar, arbeidsgivar, kollega eller noko heilt anna.